Ahtapotlar karmaşık bulmacaları çözebiliyor ve farklı bireylerde farklı tercihler sergileyebiliyorlar. Pekala ahtapotlar, öteki hayvanlar ve omurgasız canlıların hisleri var mı? York Üniversitesinde çalışan ve hayvan zihinlerinde uzman olan bir bilim insanı, sıkça tartışılan bu mevzunun insanların ahlaki karar süreçlerini derinden sarsabileceğini söylüyor.

HİSLERİ HAKİKATEN OLABİLİR Mİ? BİRTAKIM İSPATLAR VAR

Çoğu ülke ahtapot, yengeç, ıstakoz ve kerevit üzere omurgasız cinsleri acı hissedebilen hassas canlılar olarak görmüyor. Ancak yaklaşık iki yıl evvel hayvan hakları yasasında değişiklik yapan İngiltere, bu canlıları da hisleri olan tiplere dahil etti.

Populer Science Türkçe’nin aktardığına nazaran York Üniversitesi Hayvan Zihinleri Kısmı lideri ve filozof Profesör Kristin Andrews, İngiltere hükümetinin talebiyle Londra İktisat Üniversitesinin hazırladığı bir raporda on ayaklı kabuklu deniz canlıları ve kafadanbacaklı yumuşakçaların hisleri olan canlılar olduğunu gösteren güçlü delillerin bulunduğunu aktarıyor.

Andrews, Science bülteninde yayınlanan ve “Hayvan hisleri meselesi” başlığını taşıyan makalede Emory Üniversitesi Yaşayan Kontaklar Merkezi lideri Profesör Frans de Waal ile birlikte hassas olarak düşünülen hayvanlara yönelik ahlaki ve siyasi mevzuları tartışıyor.

Andrews, Batı kültüründe uzun bir müddettir başka hayvanların acıyı hissetmediğinin yahut hisleri olmadığının düşünüldüğünü belirtiyor. “Hayvan hakları maddesine hissedebilen hayvanlar olarak balıklar ve memelilerin eklenmesi bile oldukça güç olmuştu. Bu yüzden, İngiltere’deki omurgasız hayvanlarla ilgili gerçekleştiğini gördüğümüz bu gelişme hayli çağdaş bir adım.”

Konuşmayı şimdi öğrenmemiş bebeklerin en az 1980’li yıllara kadar acı hissetmediği düşünülüyordu. Pek çok insan hala omurgasızların da içinde bulunduğu hayvanların acı hissetmediğini ve yalnızca olumsuz uyaranlara karşı bilinçsiz yansılar verdiklerini düşünüyor. Ancak memeliler, balıklar, ahtapotlar ve daha küçük ölçüde de olsa yengeçler üzerinde yürütülen araştırmalar, bu hayvanların acıdan ve tehlikeli pozisyonlardan kaçındıklarını gösteriyor. Hatta inekler üzere kimi hayvanlarda empati işaretleri bile görülüyor; buzağılarının acı çektiğini gördüklerinde huzursuz oluyorlar.

Omurgasız hayvanların hassas canlılar olarak tanınması, ahlaki ve etik bir ikilemi ortaya çıkarıyor. Beşerler ne hissettiklerini söyleyebiliyorlar ama hayvanlar hislerini tanım edecek tıpkı araçlara sahip değil. Hayvanlar ve Ahlaki Uygulamalar ismi verilen bir araştırma projesi üzerinde çalışan Andrews, “Ancak şimdiye kadar yürütülen araştırmalar bunların varlığını güçlü bir biçimde gösteriyor” diyor.

“Normal hayatlarımıza devam ederken başka canlılara ziyan vermemeye çalışıyoruz. Münasebetiyle bu durum aslında dünyaya bakış biçimimizin tekrar eğitilmesiyle ilgili. Başka hayvanlara tam olarak nasıl davranacağımız sorusu, açık bir araştırma sorusu olarak varlığını sürdürüyor” diyor Andrews. Şu an aşikâr cinslere yönelik uygun muamelenin tam olarak ne olduğunu bilecek kadar kâfi bilimsel bulgu yok. Buna karar vermek için bilim insanları ve etik bilimciler ortasında daha fazla iş birliği yapılması gerekiyor.”

İnsanların kerevitleri, karidesleri ve başka omurgasızları acı ve öbür hisleri hissetmeyen canlılar olarak varsayamayacağı bir noktaya gelebiliriz.

“Eğer artık hissedilen acıya karşı duyarsız olarak düşünülemezlerse, omurgasızlara yapılan şeylerin çeşidimizin ahlaki görüntüsünün bir modülü haline gelmesi gerekecek” diyor Andrews. “Fakat acı, ahlakla ilgili hislerden yalnızca biri. Ahtapotlar üzere omurgasızlar keşfetme merakı, bireylere dönük sevgi yahut ödül beklentisi karşısında heyecan duyma üzere diğer hisler yaşayabiliyor.”

Artık dünyamıza daha farklı bakmanın vakti gelmiş olabilir.