Hatay‘da, Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat sarsıntılarında hasar gören Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyeti ve muhafazasındaki kültürel miras yapıtlarının ayağa kaldırılması için Kültür ve Turizm Bakanlığınca kurulan Hatay Vakıflar Müracaat Bilim Heyeti uyumunda yürütülen onarım çalışmaları titizlikle sürdürülüyor.

Tarih boyunca farklı uygarlıklara mesken sahipliği yaptığı için “medeniyetler beşiği” olarak anılan Hatay, “asrın felaketi” olarak nitelenen sarsıntılardan en çok etkilenen vilayetlerden oldu.

Depremin akabinde yapılan hasar tespit çalışmalarında kent genelinde Vakıflar Bölge Müdürlüğü sorumluluğundaki 107 yapıttan 71’inin ağır hasar gördüğü, başkalarının ise afeti orta yahut az hasarlı atlattığı belirlendi.

Kentte zelzelede tahrip olan Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyeti ve müdafaasındaki tescilli kültür varlıklarının ihya edilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde Hatay Vakıflar Müşavere Bilim Heyeti oluşturuldu.

İçinde külliye, cami, kilise, türbe, hamam, han ve klâsik meskenlerin bulunduğu vakıf yapıtlarının yine ayağa kaldırılması için Bilim Konseyi uyumunda yürütülen onarım çalışmaları titizlikle devam ediyor.

Bu kapsamda, ihale, kontrat, yer teslimleri yapılıp rölöve projeleri ve yer etütleri tamamlanan Habib-i Neccar Camii, Ulu Camii, Nakip Camii, Semerciler Camii, Pir Muhammed Camii, Meydan Camii, Ahmediye Camii, Sarımiye Camii, Caferiye Mescidi ve Kurşunlu Han’ın da ortalarında yer aldığı birçok yapıtın aslına uygun olarak restore edilmesi için başlatılan çalışmalar sürüyor.

“Yıkıntılardan data sağlayarak yapıları ayağa kaldırmak mümkün”

Hatay Vakıflar İstişare Bilim Konseyi Üyesi mimar Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, AA muhabirine, zelzelede Hatay’daki çok sayıda kültür varlığının hasar gördüğünü, kimilerinin çok daha fazla etkilendiğini ve yıkıldığını anlattı.

Kırsal alanda bilhassa uzun vakit bakımsız kalmış yapıların zelzele sarsıntısıyla daha da çok yıkıma uğradığını belirten Ahunbay, “O yıkıntılardan da bilgi sağlayarak yani oradaki bilgileri düzgün kullanarak, kıymetlendirerek ayağa kaldırmak mümkün.” dedi.

Ahunbay, kelam konusu vakıf yapıtlarının en âlâ halde geleceğe aktarılabilmelerinin değerini vurgulayarak, yapıtların onarım projelerinin hazırlanması için Vakıflar Genel Müdürlüğünce bir bilim konseyi oluşturulduğunu hatırlattı.

Hasar gören vakıf yapıtlarının birçoklarının cami olduğunu lakin bunların yanı sıra Hristiyan, Katolik ve Süryani kiliselerinin de zelzeleden etkilendiğine işaret eden Ahunbay, bu yapıtların dağılmış olan strüktürlerinin incelenmesi ve özgün kesimlerinin kullanılarak tekrar ayağa kaldırılmaları emeliyle projeler hazırlandığını kaydetti.

Kültür varlıklarının aşikâr bir seviyede kabul edilebilir tahlillerle restore edilmeleri gerektiğini belirten Prof. Dr. Ahunbay, şöyle konuştu.

“Üst cephesi, kubbesi yıkılmış, minaresi yıkılmış. O minarenin modüllerinin tasnif edilmesi, her sağlam kesimin nereye ilişkin olduğunun belirlenmesi ve tekrar onarımında kullanılabilmesi kıymetli. Birebir halde kemerler, tonozlar yıkılmış, darmadağın olmuş. Onları tekrar yaparken mümkün olduğunca özgün kesimlerin taşlarını kullanmak istiyoruz lakin onlar da sağlamsa doğal ki. Bundan sonraki sarsıntının de hasarlara neden olacağını bilerek zelzeleye güçlü bir yapı yapmak durumundayız. Bilim Şurası, hem tarihi dataları kaybetmemek için hem hafızalarda anıları olan çok bedelli yapıtları yabancılaştırmadan yapılacak projeler için bilimsel dayanak sağlıyor.”

“Kalabilen duvarların en âlâ biçimde sağlamlaştırılarak korunmasını istiyoruz”

İkinci toplantıda ise hazırlanan çizimleri incelediklerini ve nasıl bir onarım çalışmasının uygun olacağını görüştüklerini lisana getiren Ahunbay, inşaat mühendisleri tarafından yapıların sarsıntı sonrasında ayakta kalan kısımlarının sağlamlığının değerlendirildiğini, hazırlanan projeler Müdafaa Şurası onayından geçtikten sonra tekrar üretim basamağına geçildiğini söyledi.

Aslına uygun onarımın kıymetine vurgu yapan Ahunbay, şöyle konuştu:

“Kalabilen duvarların en âlâ biçimde sağlamlaştırılarak korunmasını istiyoruz. Zira şayet her şey kaldırılırsa o vakit özgünlük kayboluyor. Yani oradaki tarihi pahaları yitirmiş oluyoruz. Lakin dağılmış, yıkılmış olan kesimleri tekrar birleştirerek, kenetlerle… Mesela minarelere baktığımız vakit, minarelerde kenet ve zıvana kullanılmadığını görüyoruz. Bu da zelzeleye güçlü olmayan bir yapı manasına geliyor. Bundan sonra yapılacak olan uygulamada kesinlikle ki onların zelzeleye sağlam bir formda inşa edilmesi lazım. Yani kalabilen sağlam minare taşlarını tekrar kullanarak lakin onları sağlam irtibatlarla birleştirerek restore etmek gerekiyor.”

Prof. Dr. Ahunbay, zelzelede harabeye dönmüş yapıtların büyük ölçekli tekrar üretim gerektirdiğini, bu cins çalışmalar için eski çizimler ve fotoğraflar ile sağlam kalan özgün kesimlerden ne kadar yararlanılabilirse onarımın o kadar güzel olacağını söz etti.

“Küçük hasarlar daha kolay restore edilebiliyor”

Restorasyon çalışmalarının titiz yapılması gerektiğinin altını çizen Ahunbay, “Bunların titiz yapılması gerekiyor. 3 ayda bitecek bir betonarme inşaat üzere değil natürel ki. Hem sabır hem emek hem de bilgi gerekiyor. Sabırla götürmek lazım, yani birkaç yıl sürecektir. Alışılmış o ortada daima sağlanan bir bütçe olması gerekiyor.” dedi.

Ahunbay, hasar gören yapılardan Ahmediye Camii, Caferiye Mescidi, Habibi Neccar Camii, Kürt Fakih Camii, Mahremiye Camii, Meydan Camii, Nakip Camii, Semerciler Camii, Pir Muhammed Camii ve Ulu Camii’nin birinci kademede ele alındığını lisana getirerek, şunları kaydetti:

“Antakya Belen’de Yasal Külliyesi’nin mescidinin minaresinde hasar oluşmuş. Onun da daha evvel onarım projesi var. Yıkılan modüller kıymetlendirilebilir, o çok karmaşık bir proje değil. Beyazıt-ı Bestami Külliyesi’nde önemli hasarlar var, onun uzun müddet gerektireceği muhakkak. Bir su kemeri var, üst katı yıkılmış. İskenderun’da Rum Katolik Kilisesi var. Süryani Katolik Kilisesi. Payas’taki Sokullu Külliyesi de yakın vakitte Vakıflar tarafından restore edilmişti. Onun mescidinin minaresinde bir yıkım oldu. Onun da projesi hazırlandı. Çabucak uygulamaya geçilebilecek durumda. Yani küçük hasarlar daha kolay restore edilebiliyor.”

Prof. Dr. Ahunbay, yıkılan konutların de tekrar yapılması için çalışıldığını, oralarda insanların yaşayacağını, bu yüzden onarım çalışmalarıyla kenti tekrar ağaya kaldırmanın halkı moral olarak destekleyeceğini ve daha yaşanabilir bir etraf sağlayacağını belirtti.

Kültür mirasın üniversal bir paha olduğunu kaydeden Ahunbay, “Antakya çok eski bir kent. Geçmişinden günümüze gelen şeylerin kaybedilmemesini, ulusal kültür, üniversal kültür açısından önemsiyoruz. Bu istikametteki gayretlerin da büyük bir iştirakle gerçekleşmesini diliyorum.” biçiminde konuştu.