Yapay ışık, güveleri ve öteki uçan böcekleri düzgün çalışmayan bir uçuş güzergahına hapsediyor üzere görünüyor. Bu böcekler gece vakti yerdeki ışık yerine gökyüzündeki ışığı takip etmeye alışık olduğundan, yapay ışıklar böceklerin üst ve aşağı taraf algısını kaybetmesine neden oluyor. Işık güveleri kesinlikle çekmeyebilse bile, güvelerin ışığın parıltısında hapsolması olası. Bulgular üç gün evvel Nature Connections bilim bülteninde yayınlanan bir çalışmada tanım ediliyor.

SORUNUN YANITI MİLYONLARCA YILLIK EVRİMDE YATIYOR

Populer Science Türkçe’nin verdiği bilgilere nazaran güveler ve kelebekler, Dünya’yı en az 200 milyon yıldır konutları bellemiş durumda. Bu vakit boyunca geceleri uçan güveler ve öbür böcekler, hangi taraf en parlak ise başlarını o tarafa hakikat geri kaldırmak üzere evrimleşmiş olabilirler. Evvelden yerde olmayan bu ışık kaynağı, gökyüzündeki yıldızlar ve Ay ışığıydı. Böylece böcekler hangi tarafın üstte olduğunu biliyor ve kendilerini uçuş düzeyinde tutuyordu.

Yapay ışık kaynakları Dünya’yı doldurmaya başlayınca, güveler de kendilerini sokaklardaki lambalara yahut ateşlere gerçek sırt verirken buldular. Milyonlarca yıllık evrimle öğrenilmiş içgüdülerce hapsolduklarından, bu durum sokak lambasının etrafında sonu gelmeyen daireler çizmelerine sebep oldu.

Uluslararası Florida Üniversitesinde çalışan ve makalenin eş muharriri olan biyolog Jamie Theobald, “Bu soru tarih öncesine kadar uzanıyor” diyor bir açıklamada. “İlk yazılı yapıtlarda, beşerler ateşin etrafında buna şahit olmuş. Görünüşe nazaran bu durumun sebebine dair tüm iddialarımız yanlıştı. Kesimi olduğum en hoş proje bu.”

Yeni çalışmada memleketler arası bir araştırma grubu, Kosta Rika’daki bir sis ormanına gidip yüksek çözünürlüklü ve yüksek süratli kızılötesi görüntü kayıtları alarak, böceklerin yapay ışıkların etrafındaki uçuş güzergahlarını yakalamış. 11’den fazla böcek sınıfını kapsayan 477’yi aşkın görüntü elde etmişler. Böceklerin ışık etrafındaki süratli ve telaşlı yörüngelerini yakalamayı sağlayan bu teknoloji, hayvanların uçuş güzergah noktalarını üç boyutlu ortamda tekrar oluşturmakta kullanılmış. Araştırma grubu, güvelerin ve yusufçuk böceklerinin yapay ışıklara sırtlarını döndüğünü ve bu durumun, uçuş güzergahlarını değerli ölçüde değiştiriyor üzere durduğunu fark etmiş. Böcekler bu ışıkların yerde değil, gökyüzündeki bir ışık kaynağı olduğunu düşünüyor olabilir.

Makalenin eş müellifi olan ve Imperial College London üniversitesinde çalışan böcekbilimci Sam Fabian, The Guardian gazetesine şöyle söylüyor: “Eğer ışık üzerlerinde bir yerdeyse, etrafında dönmeye başlayabiliyorlar. Ama arkalarındaysa geriye hakikat eğilmeye başlıyorlar ve bu durum, düşene kadar üst çıkmalarına sebep olabiliyor. Daha çarpıcısı olanıysa direkt ışığa uçtukları vakit yaşanıyor. Kendilerini baş aşağı çeviriyorlar ve bu durum çarpışmalara yol açabiliyor. İmgeler hakikaten inancın hangi tarafın üstü olduğunu anlayamadığını düşündürüyor.”

Doğadaki milyonlarca yıllık bir olguya beklenen bir karşılık sunan araştırma, kimi böcekbilimcileri epeyce heyecanlandırmış görünüyor.

GİZEMLİ TARAFI HALA VAR

Yeni çalışma, gece faaliyet gösteren böceklerdeki bu davranışın bilinen birinci belgelenişini temsil ediyor ve ışıkların neden güveleri cezbediyor üzere göründüğüne yönelik yeni, olası bir açıklama sunuyor. Bulgular ışığın bozucu bir şey olduğunu doğruluyor üzere görünse de, müdafaayla ilgili tasalardan birine dair de yeni fikirler sağlıyor. Işık kirliliği, böcek popülasyonlarında görülen son azalmaların arkasındaki kıymetli sebeplerden. Güveler ve başka böcekler ışıklarda hapsolabiliyor ve yarasalar için kolay av haline geliyorlar. Bu düzmece ışıklar, güvelerin gündüz vakti olduğunu zannetmesine de sebep oluyor ve beslenme vakti değil, ahenge vakti olduğu sinyalini veriyor.

Çalışmada ayrıyeten dış yerdeki ışıklar tasarlanıp yerleştirilirken, ışık istikametinin değer taşıdığı ileri sürülüyor. Araştırma ekibine nazaran en makus lambalar üst bakan yahut açıkta duran lambalar. Bir lambanın perdelenmesi yahut örtülmesi, olumsuz tesirlerin telafi edilmesine yardımcı olabilir. Bilim insanları bunun yanısıra ışık renginin, gece uçan böcekleri nasıl etkilediğini de düşünmeye başlıyor. Bu böceklerin başlangıçta büyük aralıklardaki ışığa nasıl çekildiği de hala çözülemeyen bir gizem.

Florida Tabiat Tarihi Müzesinde çalışan ve yeni çalışmanın eş müellifi olan doktora sonrası araştırma vazifelisi Yash Sondhi, “Daha evvel bana bu türlü soruların manalı yanıtları olmadığını söylemişlerdi” diyor. “Fakat ısrarlı olup gerçek insanları bularak, gerçekte hiçbirimizin düşünmediği bir karşılıkla karşılaştık. Lakin ışığın böcek popülasyonlarını nasıl etkilediğiyle ilgili farkındalığın artırılması ve böceklere yardımcı olabilecek değişimler için bilgi sunulması büyük kıymet taşıyor.”