Getty Images Aliyev’in seçim afişi

BBC İzleme Servisi ve BBC Azerbaycanca

Azerbaycan’da Devlet Lideri İlham Aliyev’in bugünkü seçimi kazanacağından kuşku eden pek yok.

Aralık ayında erken seçim ilan edildiğinde, seçmenler bu seçimin neyi değiştireceğini sorguluyordu.

Aliyev “Galip Halkın Galip Lideri” sloganıyla devlet başkanlığında beşinci devrine hazırlanıyor.

Azerbaycan onun liderliğinde, 1990’ların başında Sovyetler Birliği’nin çöküşünden beri Ermenistan işgalinde olan topraklarını geri almayı başardı.

Böylece Azerbaycan’da birinci sefer bir seçim ülke genelinde düzenlenecek.

Ermenistan’dan geri alınan topraklarda yaklaşık 22 bin Azerbaycanlı oy kullanacak.

Dağlık Karabağ’da kalıp Ermenistan’a gitmemiş bir avuç Ermeni’nin oy verip vermeyeceği ise merak konusu.

Yetkililer, yıllardır muhalif sesleri bastırmak ve potansiyel rakipleri saf dışı bırakmak için kullandıkları teknikleri bu seçimde de kullanmaya devam ediyor.

Bu da halkın seçime ilgisiz kalmasına yol açan nedenlerden biri.

Getty Images Devlet başkanlığı adaylarının sönük seçim kampanyaları, seçmenlerin bu seçime ilgisiz kalmasının nedenlerinden biriydi

Adaylar kim?

Aliyev’in dışında altı aday daha var. Onlardan dördü iktidar yanlısı milletvekilleri: Zahid Oruc, Razi Nurullayev, Fazıl Mustafa ve Qudrat Hasanquliyev.

Geri kalan iki adaysa küçük bir muhalefet partisi olan Büyük Azerbaycan Partisi’nden Elsad Musayev ve bağımsız aday Fuad Aliyev.

Muhalefette yer alan Azerbaycan Halk Cephesi Partisi, Klasik Halk Cephesi Partisi ve Müsavat Partisi, ülkede demokratik bir ortam olmaması ve Aliyev’in dışındaki adaylara eşit imkan tanınmaması nedeniyle seçimi boykot ediyor.

Meclis’te bir vekille temsil edilen Cumhuriyetçi Alternatif Partisi de devlet başkanlığı için aday çıkarmayarak önümüzdeki aylarda yapılacak milletvekilliği seçimlerine odaklanacaklarını açıkladı.

Adaylar ortasında en farklı siyasi programı olan kişi ise Azerbaycan Birleşik Halk Cephesi başkanı Qudrat Hasanquliyev.

Vadettiği büyük ıslahatlar ortasında anayasayı değiştirmek, ülkeyi parlamenter sisteme geçirmek ve ülkenin ismini Kuzey Azerbaycan Cumhuriyeti’ne çevirmek var. Bakü’de Güney Azerbaycan tabiri, İran’ın denetiminde bulunan ve etnik Azerilerin yaşadığı bölgeler için kullanılıyor.

Hasanquliyev, televizyonlardaki tartışma programlarında iktidarın siyasetlerine önemli itirazlar getiren tek aday olarak öne çıkıyor.

Öte yandan adayların Ermenistan’la barış muahedesi, Karabağ’ın geleceği ve Rus barış güçlerinin çekilmesi üzere hususlarda net bir vizyon ortaya koyamadığı tenkitleri de var.

Adaylar çoklukla Avrupa Birliği ve ABD ile bağlantılar hakkında yorum yapmazken Türkiye, Türk Devletleri Teşkilatı, Pakistan, Rusya ve İran’la bağlantılara odaklanıyor.

MEDYA VE İNSAN HAKLARI NE DURUMDA?

Getty Images 2021’de çıkan yeni medya yasasını protesto etmek isteyen gazetecileri polis engellemişti

Azerbaycan’da hükümetin sıkı denetimi altında olan medyada hiçbir eleştirel ses yer almıyor.

Önceki yıllarda olduğu üzere yetkililer seçimin adil olmamasına karşı yapılan küçük çaplı protestolara bile müsaade vermedi.

Sosyal medyadaki tenkitlere de tıpkı sertlikte yaklaştı.

Kasım’dan bu yana 10’dan fazla gazeteci ve siyasi aktivist tutuklanırken bu durum 2011’den bu yana ülkedeki bağımsız medyaya yönelik en büyük baskı olarak nitelendiriliyor.

Yorumculara nazaran bu iktidar bu baskıyla araştırmacı gazeteciliği engellemek istiyor.

Seçim sürecini takip eden Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi’nin 23 Ocak’ta yayımladığı orta raporda bu gözaltıların yanı sıra yeni medya yasasının gazeteciliği kısıtladığına, yabancılardan fon alan medyaya müsaade verilmediğine ve kimi eleştirilen internet sitelerinin yasaklandığına dikkat çekildi.

Ülkedeki bağımsız uzmanlar insan hakları kısıtlamaları, basın özgürlüğü meseleleri ve adil olmayan seçim şartlarının bu seçimlere has olmadığını, yıllardır devam ettiğini aktarıyor.

Fransa merkezli Hudut Tanımayan Gazeteciler (RSF) ve ABD merkezli Freedom House kuruluşları basın özgürlüğü konusunda bu ülkeye “özgür olmayan ülkeler” kategorisinde yer veriyor.

RSF, “Devlet Lideri Aliyev ülkede çoğulculuğun tüm emarelerini yok etti ve 2014’ten bu yana da kendini eleştiren herkesi zalimce susturuyor” tabirlerini kullanıyor.

Aliyev, devlet lideri adaylarının televizyon tartışmalarına da katılmıyor. Onu, partisinin başka üyeleri temsil ediyor.

Kamu yayıncısı kuruluş, adayların tartıştığı programlara haftada üç kez birer saatlik yer verse de televizyonun YouTube sayfasında çok sayıda kullanıcı bu yayınların göstermelik olduğu yorumlarını yapmış, bunun üzerine kanalın YouTube hesabı yorumlara kapatılmıştı.

Son olarak 24 Ocak’ta Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi, “ülkede adil bir seçim ortamı olmaması” ve Avrupa Konseyi’nin seçimi gözleme davet edilmemesi nedeniyle Azerbaycan heyetine akreditasyon vermemişti.

Şangay İşbirliği Örgütü, Bağımsız Devletler Teşkilatı ve Rusya Meclisi seçim müşahedesi için heyet gönderecek.

2021’de Milletlerarası Şeffaflık Örgütü’nün Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 128. sırada yer alan ülke, 2023’te 157’inci sıraya geriledi.

Azerbaycan hükümeti ise baskıcılık ve yolsuzluk suçlamalarının “asılsız” olduğunu söylüyor.

AZERBAYCAN’IN GLOBAL SİYASET SAHNESİNDEKI ROLÜ NE?

Getty Images Von der Leyen ve Aliyev

Büyük güçler ortasında istikrar siyaseti izleyen petrol zengini ülke, 1990’ların başından itibaren dış yatırım çekmeyi başardı.

Bakü artık de, Ukrayna’nın işgalinin akabinde Avrupa Birliği’nin Rus gazına bağımlılığını azaltma uğraşlarının yararını görüyor.

2022’de Bakü’yü ziyaret eden Avrupa Komitesi Lideri Ursula von der Leyen, Azerbaycan’ı “kritik ve her vakit muteber bir güç partneri” olarak niteledi.

Analistler 2027’ye kadar Azerbaycan’ın AB’ye gaz ihracatının iki katına çıkarak yıllık 20 milyar metreküpe ulaşacağını iddia ediyor.

AZERBAYCAN’I NELER BEKLİYOR?

Azerbaycan son yıllarda pozisyonunun ve doğal kaynaklarının avantajını son derece güzel kullandı.

Rusya, İran, Türkiye ve Batı ortasında bir istikrar siyaseti izleyerek uzun yıllardır devlet siyaseti olan Dağlık Karabağ’ı geri almayı başardı.

Bu muvaffakiyet, Aliyev’in ülke içindeki popülerliğini artırırken dikkatleri yolsuzluk, tabir özgürlüğü sıkıntıları yahut yoksulluk üzere meselelerden uzaklaştırdı, Aliyev’in muhalifleri susturmasını da kolaylaştırdı.

Büyük güçlerin dikkatinin Ukrayna, Gazze ve Kızıldeniz’e çevrilmiş olması, Azerbaycan üstündeki baskıyı da azalttı.

Fakat global kutuplaşmanın artması, Bakü’nün bir istikrar siyaseti güderek tüm kamplarla uygun münasebetlere sahip olmasını zorlaştıracak.

Bir noktada Rusya ve Batı, Ankara ve Tahran ortasında seçim yapmak zorunda kalacak.

Bu karar hem bölgenin hem de dünyanın geleceğini etkileyecek.

Belki de bu yüzden Aliyev sürpriz bir halde erken seçim yapmaya karar verdi: Maksadı, önümüzdeki yıllarda yaşanabilecek gelişmeler karşısında gücünü pekiştirmek.