Tropik bölgelerden, kutuplara kadar dünyanın dört bir yanındaki sığ sularda rastlanan deniz çayırları, 6 kıtadaki 159 ülkede, 300 bin kilometrekareden fazla alanda bulunuyor. Dünyadaki okyanus tabanının yüzde 0,1’ini kaplamasına karşın milyonlarca deniz canlısına mesken sahipliği yapan deniz çayırları, en yaygın kıyı habitatları olarak biliniyor. Kirleticileri filtreleyerek su kalitesini artıran, karbon yutağı misyonu üstlenerek okyanuslardaki karbonun yüzde 18’ini depolayan deniz çayırları bu sayede iklim değişikliğine karşı güçlü bir bariyer misyonu üstleniyor.

Mercan resiflerini, okyanus asitlenmesini baskılayarak, kıyı bölgelerini ise kıyıya vuran şiddetli dalgaların şiddetini yumuşatarak koruyan deniz çayırlarının popülasyonunda kirlilik, iklim değişikliği, sistemsiz balıkçılık ve teknecilik faaliyetleri üzere etkenler nedeniyle 1930’lardan beri azalmalar yaşanıyor. Global deniz çayırlarının yalnızca dörtte biri müdafaa altındaki alanlarda bulunurken, her yıl dünyadaki deniz çayırlarının yüzde 7’sinin yok olduğu kestirim ediliyor.

Birleşmiş Milletler Genel Heyeti, deniz çayırlarının korunmasına yönelik farkındalığın artırılması için 2022’nin mayıs ayında aldığı kararla, 1 Mart’ı “Dünya Deniz Çayırları Günü” olarak kabul etti.

İlki geçen yıl kutlanan Dünya Deniz Çayırları Günü’nün ikincisi, bu yıl Marmara Denizi’nden gelen hoş bir haberle kutlanıyor. Marmara Denizi’ndeki Posidonia oceanica deniz çayırlarının korunması için Türkiye İş Bankası ve TÜDAV tarafından başlatılan “Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları” projesinde Marmara’da iki yeni deniz çayırı alanı tespit edildi.

Projenin başlamasıyla 2023’ün temmuz, ağustos ve eylül aylarında Erdek, Narlı Köyü ve Paşalimanı Adası’nda gerçekleştirilen arazi çalışmalarında hava ve coğrafik şartlara bağlı olarak tüplü ve tüpsüz dalışlar, manta çekme metodu, uzaktan görüntüleme ve uydu teknolojisi teknikleri kullanılarak ölçümler yapıldı.

Önceki çalışmalardan elde edilen bulgularda, Kapıdağ Yarımadası’nın batısındaki Paşalimanı Adası’nın kıyı şeridinde 3,13 kilometre boyunca, 35,1 hektarlık alanda, 8 kilometre uzunluğunda Posidonia oceanica deniz çayırı alanı tespit edilmiş, bu alandaki deniz çayırı yatağının başlangıç ve bitiş prestijiyle tek modül olduğu belirtilmişti. Yeni çalışmada ise tersine çok kesimli bir yapı olduğu, kelam konusu alanda 278 adet deniz çayırı yatağı bulunduğu tespit edildi. Bu yatakların derinliği 0,8 metre ile 6,4 metre ortasında değişiyor.

Sürdürülen çalışmalar sonunda 2 yeni deniz çayırı yatağının daha bulunmasıyla bu alandaki deniz çayırı yatağı sayısı 280’e yükselirken yeni bulunan deniz çayırı yataklarının toplam büyüklüğü 2,264 hektar olarak ölçüldü.

“DENİZ ÇAYIRLARI ETRAFINDAKİ CANLILARA HAYAT ALANI SAĞLAR”

AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Lideri Prof. Dr. Bayram Öztürk, denizlerin de tıpkı beşerler üzere oksijene gereksinim duyduğunu ve bu noktada deniz çayırlarının denizlerin akciğeri olarak nitelendirildiğini söyledi.

Deniz çayırlarını, karada yaşayan çiçekli bitkilerin denizde yaşayan biçimi olarak tanımlayan Öztürk, “Bilimsel araştırmalara nazaran, karadaki bütün bitkilerin atasıdır. Karadaki çiçekli bitkiler üzere kök, gövde ve yapraktan oluşur. Deniz tabanında uzanan köklerinden beslenir, çiçekli bitki olduğu için denizin içinde ilkbaharda çiçek açar ve meyve verir. Denizde yaşayan canlılar için çok değerli olan deniz çayırları, etrafındaki birçok canlıya ömür alanı sağlar. Deniz çayırlarının olduğu denizlerde, tüm canlılar için pak ve sağlıklı bir ömür var demektir.” dedi.

Deniz çayırlarının kış mevsiminde yapraklarını döktüğünü ve ömrünü tamamlayan bu yaprakların, dalgalar aracılığıyla kıyıya vurmasıyla kıyıdaki canlılara yuva oluşturduğunu belirten Öztürk, Akdeniz’de karaya vurmuş deniz çayırlarından oluşan kıyılara “ekolojik plaj” dendiğini münasebetiyle bunların da denizin içindekiler kadar korunması ve toplanmaması gerektiği ikazında bulundu.

Deniz çayırlarının dünya genelinde 60 çeşidi bulunduğu bilgisini veren Öztürk, şöyle devam etti:

“Türkiye’de Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa, Zostera marina, Zostera noltei olmak üzere 4 cins deniz çayırı yaşıyor. Bunların ortasında Posidonia oceanica Akdeniz’e endemiktir, Ege Denizi ve nadiren de Marmara Denizi’nde görülür. Zostera Karadeniz’de, Cymodocea Marmara’da baskın tiptir ve bütün denizlerimizde görülür. Deniz çayırları tropikal ormanlardan daha fazla organik husus üreterek birincil üretici olarak konumlanırlar. Fotosentez ile suyun oksijence zenginleşmesini sağlayan bu çiçekli bitkiler uzun yaprakları, yatay uzanan gövde ve kökleriyle sudaki askı yüklerini ve sedimentasyonu tutup taban hareketlerini düzenler. 1 metrekare alanı kaplayan Posidonia oceanica deniz çayırları günde 14 litre oksijen üretebilir, 1 hektarı ise yılda 1024 ton karbon tutabilir.”

“Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları” projesinde Marmara Denizi’nin sıhhati için kritik değere sahip son Posidonia oceanica deniz çayırlarının korunması maksadıyla Erdek Paşalimanı Adası’nda deniz çayırlarının bulunduğu alanın sonlarının belirlenerek haritalandığını ve kamuoyunu bilinçlendirmek üzere eğitim ve toplantılarla farkındalık çalışmaları yürütüldüğünü anlatan Öztürk, Posidonia oceanica’nın bir Akdeniz endemiği olarak Marmara’da bulunmasını başlı başına kıymetli ve özel bir durum olduğuna dikkati çekti.

DENİZ ÇAYIRLARINA DAİR EĞİTİMLERE DEVAM EDİLECEK

Deniz çayırlarının korunması noktasında kamu, özel dal ve sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere herkese değerli vazifeler düştüğüne dikkati çeken Öztürk, şunları kaydetti:

“Deniz çayırlarıyla birlikte yaşayan tiplerin belirlenmesi, yabancı tiplerin ise eradikasyon çalışmalarını yürüteceğiz. Hayalet ağların toplanması başta olmak üzere taban ve kıyı temizlikleri gerçekleştireceğiz. Ayrıyeten proje kapsamında mahallî halk ve balıkçılarla bilinçlendirme çalışmaları gerçekleştirdik ve gerçekleştirmeyi sürdüreceğiz. 2023 Aralık ayı prestijiyle Marmara Adası, Avşa Adası, Erdek merkez ve köy okulları olmak üzere toplam 20 okulda 1660 birinci ve ortaokul öğrencisine denizlerimiz ve deniz çayırlarıyla ilgili eğitimler verdik. Eğitimlere 2024 yılında birinci ve orta dereceli 10 okulda devam edeceğiz.”

Öztürk, 1 Mart’ın Dünya Deniz Çayırları Günü olarak literatüre geçmesinin kamuoyunda farkındalık yaratmak için değerli olduğuna ancak deniz çayırlarının kıymeti ve korunması için neler yapılması gerektiğinin bir gün değil, daima gündemde tutulması gerektiği değerlendirmesinde bulundu.