Rusya ve Ukrayna askeri yetkililerinin uzun vakit sonra gerçekleştirdikleri birinci yüz yüze toplantıda, global besin buhranının aşılması için kıymetli adımlar atıldı.

BM’nin de iştirakiyle İstanbul

Türkiye‘nin mesken sahipliğinde ve BM yetkililerinin iştirakiyle İstanbul‘da dün gerçekleşen toplantı, Rusya ve Ukrayna askeri yetkililerinin global besin sıkıntısına karşı Ukrayna tahılının dünya pazarlarına taşınmasına dönük planları yüz yüze konuşmasına imkan sağlayan birinci buluşma oldu.

Türkiye‘nin hem Rusya hem de Ukrayna ile yürüttüğü ağır diplomasi ve BM’nin perde ardında yaptığı çalışmaların sonucu gerçekleşen toplantıda varılan uzlaşıyı Savunma Bakanı Hulusi Akar kamuoyuna duyurdu.

Ukrayna’nın limanlarındaki gemilerde ve silolarında bekleyen milyonlarca ton tahılın Karadeniz’den inançlı biçimde taşınmasına odaklanan toplantının olumlu ve yapan bir havada gerçekleştiğini aktaran Akar’a nazaran, taraflar şu teknik noktalarda uzlaştılar:

İstanbul’da uyum merkezi

Ukrayna tahılının taşınması için üzerinde uzlaşılması beklenen planın askeri, siyasi, ekonomik ve türel boyutlarının bulunduğunu öngören Türkiye, uzun soluklu olması beklenen bu operasyonun problemsiz yaşanması için İstanbul merkezli bir komuta yahut denetim merkezi kurulmasını öneriyordu. Böylelikle sürecin yürütülmesinde daha merkezi bir rol oynamak istiyordu.

Ancak üzerinde uzlaşılan, İstanbul’da “tüm tarafların temsilcilerinin bulunacağı bir uyum merkezinin oluşturulması” oldu. Böylelikle sürecin denetimi tam olarak ne Türkiye‘nin ne de BM’nin inhisarında olacak. Bu formül, Rusya ve Ukrayna’ya besin koridorunun işletilmesinin her basamağında işin içinde olma imkanı vermesi açısından değerli olarak bedellendiriliyor.

Merkezin İstanbul’da olması Rusya ve Ukrayna’nın karşı çıkmadığı bir durum. Mart ayında Antalya’da gerçekleşen Rusya ve Ukrayna dışişleri bakanları toplantısı dışındaki ikili buluşmaların adresi İstanbul olmuştu.

Liman giriş çııkışında ortak kontrol

Karadeniz’de inançlı koridor oluşturulmasına ait Nisan ayından bu yana süren görüşmelerde her iki tarafın da değerli güvenlik dertleri gündeme gelmişti. Bunlardan bir tanesi de Ukrayna’nın başta Odesa olmak üzere limanlarından ayrılacak tahıl yüklü gemiler ve yüklemek için limanlara yanaşacak boş gemilerin denetiminin nasıl yapılacağına ait idi.

Rusya, tahıl yüklemek için Ukrayna’ya dönecek gemilerin silah ve askeri ekipman taşımasının önlenmesi için gemileri denetim etmek istediğini lisana getiriyordu.

Ayrıntı vermemesine rağmen Akar bu hususun “liman çıkış ve varış noktalarında müşterek denetimler yapılması” yoluyla çözüldüğünü kayda geçirdi. Ukrayna tarafı, besin koridorunun kullanılması sürecinde Türk Silahlı Kuvvetleri ögelerinin da yer almasından yana olduğunu kaydediyordu. Gemilerin “müşterek” denetimi için Rusya ve Ukrayna taraflarını buluşturacak ortamı da tekrar TSK’nın sağlaması bu formülle mümkün olabilecek.

Karadeniz’de seyir emniyeti

Akar’ın saydığı uzlaşı noktaları ortasında intikal rotalarında seyir emniyetinin sağlanması da yer alıyor. Fakat Savunma Bakanı yaptığı açıklamada bu mevzuda sağlanan uzlaşı hakkında bilgi vermedi.

Daha evvel yapılan açıklamalarda, Ukrayna limanlarında bekleyen gemilerin Karadeniz’de oluşturulacak en az iki koridor üzerinden dünya pazarlarına taşınabileceği, bu rotaların güvenlikleri için Ukrayna tarafının güvendiği üçüncü tarafların rol oynayabileceği kaydediliyordu. Kiev idaresi, Ukrayna Savunma Bakanlığı ile Türk Savunma Bakanlığı ortasında devam eden yakın işbirliği nedeniyle, seyrüsefer güvenliği için de TSK ögelerinin devreye girebileceğini gündeme getiriyordu.

Ayrıca bilhassa gemilerin liman girişi ve etrafındaki mayınlı alanlardan inançlı geçişi için de Türkiye, Ukrayna’ya takviye verebileceğini belirtmişti. Akar’ın lisana getirdiği intikal rotalarında seyir emniyeti başlığının bu ögeleri ne kadar içerdiği daha sonra netleşmesi bekleniyor.

Haftaya imza atılacak

Savunma Bakanı Akar, açıklamasında sürecin bundan sonraki basamağına ait de bilgi verdi. Tarafların sorunun çözülmesi konusunda istekli olduğunu gördüklerini anlatan Akar, süreci BM ile koordineli götüreceklerini kaydetti.

Savunma Bakanı, “Bu manada önümüzdeki hafta Ukrayna ve Rus heyetlerinin yine Türkiye‘de toplanması konusunda fikir birliğine varıldı. Önümüzdeki hafta yapacağımız bu toplantıda hem bütün ayrıntılar bir sefer daha gözden geçirilecek hem de yaptığımız çalışmalar imza altına alınacak,” bilgisini verdi. Lakin Akar’ın açıklamasından imzalanacak metnin niteliği ya da hangi seviyede imzaların atılacağı anlaşılmıyor.

Rusya ve Ukrayna heyetlerinin tekrar Türkiye‘de buluşacakları gelecek haftanın bir diğer kıymeti de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Tahran’da Türkiye-İran-Rusya üçlü tepesinde bir ortaya gelecek olmaları. Rusya-Ukrayna tahıl koridoru toplantısının, Tahran buluşması öncesi mi sonrası mı olacağı bilinmiyor.

Rusya’dan teklif paketi

Dünkü toplantıyla ilgili kıymetli açıklamalardan biri Rusya Savunma Bakanlığı’ndan geldi. Bakanlığın Moskova’da yaptığı açıklama, toplantının başladığı dakikalarda Rusya’nın Ankara Büyükelçiliği resmi Twitter hesabından Türkçe olarak kamuoyuna paylaşıldı:

“Temsilcilerimiz, Karadeniz limanlarından tarım eserlerinin çıkarılması konusunda Türkiye, BM ve Ukrayna heyetleri ile İstanbul’da dörtlü görüşmelere katılıyor. Heyetimiz, mümkün olan en süratli pratik tahlil için bir teklif paketi hazırlayıp sunmuştur.”

Savunma Bakanlığı Sözcüsü Igor Konashenkov tarafından yapılan açıklamada, Rusya’nın taraflara sunduğu teklif paketine ait bir detay verilmedi. Bu pakette yapılan tekliflerin, Savunma Bakanı Akar’ın açıkladığı uzlaşı noktalarına ne kadar etki ettiği bilinmiyor.

Ancak Rus tarafı, son iki gündür yaptığı açıklamalarla, besin buhranının sona ermesi için uzlaşıya açık olduğu bildirisini vermiş ve tahılın ihraç edilememesinden Ukrayna’yı sorumlu tutmaya devam etmişti. Rusya’nın tahıl ihracı sırasında kısmi ateşkes uygulayabileceği de basın haberlerine yansımıştı.

Ukrayna teminat istemeye devam ediyor

24 Şubat’tan bu yana topraklarını Rus işgaline karşı savunan Ukrayna, silolarda ve gemilerde bekleyen tahıl eserini bir an evvel satıp gelir elde etmek hem de yeni hasat eserlere yer açmak maksadıyla sürecin yaşama geçmesini istiyor.

Ancak bunun gerçekleşmesi için hem gemilerin hem de kargonun teminat altında olmasını ayrıyeten Rusya’nın besin koridorunu kullanarak Ukrayna limanlarına yeni ataklar düzenlememesi garantisini almak istiyor. Rusya’nın son periyotta taarruzlarını Ukrayna’nın buğday ve öteki kıymetli ziraî eserlerini yetiştirdiği büyük ehemmiyetteki ziraî alanlara ağırlaştırması da Ukrayna üzerinde baskı yaratıyor.

Ukrayna, memleketler arası toplumun dikkatini bu taarruzlara çekmek ve Rusya üzerindeki “gıda buhranının sorumlusu” baskısını artırmayı hedefliyor. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba, toplantılardan evvel yaptığı bir açıklamada, besin koridorunun oluşması açısından iki kademenin kaldığını, uzlaşma konusunda umutlu olduğunu kaydetmişti.

Kuleba, lakin, Rusya’nın temek olarak bu türlü bir muahedeye yanaşmayacağı, zira besin satışından gelir elde edecek olan Ukrayna’nın kendisini daha uygun savunacağından korktuğunu da lisana getirmişti.