Getty Images

İngiltere’nin Cambridge Üniversitesi’ndeki bilim insanları, interferon-gama ismi verilen bir bağışıklık molekülünün daima olarak yüksek düzeylerde bulunmasının, uzun Covid hastalarının bir alt kümesiyle alakalı olduğunu buldu.

Dünya Sıhhat Örgütü’ne (WHO) nazaran, dünya genelinde en az 65 milyon insan hala uzun Covid ile yaşıyor. Bu Covid-19’a yakalanan her 10 şahıstan biri demek.

Uzun Covid, WHO tarafından birinci Covid enfeksiyonundan üç ay sonra yeni semptomların devam etmesi yahut gelişmesi ve bu semptomların öteki bir açıklama olmaksızın en az iki ay sürmesi olarak tanımlanıyor.

Bilim insanları ise uzun Covid’in farklı taraflarını araştırmayı sürdürüyor. Lakin aradıkları ana şeylerden biri ölçülebilir bir biyogösterge.

Uzun Covid biyogöstergesinin keşfinin, hastaların teşhis edilmesi ve tedavilerinin izlenmesinde ve uzun Covid’in ruhsal bir hastalık olduğu teorisinin çürütülmesinde kıymetli bir ilerlemeyi temsil edeceği düşünülüyor.

Uzun Covid’in tanımlanması

İngiltere’de Cambridge Üniversitesi’nde Enfeksiyon Hastalıkları Klinisyeni olarak vazife yapan Dr. Nyarie Sithole, Mayıs 2020’de birinci uzun Covid kliniklerinden birini kurdu.

Cambridge’deki dünyaca ünlü Addenbrooke Hastanesi’ndeki klinik, uzun Covid’den muzdarip bireylerde yahut bunların bir alt kümesinde potansiyel biyogöstergeleri belirlemeye çalıştı. Klinik, Science Advances mecmuasında yayımlanan bir makalede, çalışmalarında bu hafta kıymetli bir gelişme olduğunu bildirdi.

handout Dr. Nyarie Sithole ve meslektaşları, uzun Covid teşhisine yardımcı olabilecek potansiyel bir biyogösterge belirledi

Dr. Mark Wills ve Dr. Benjamin Krishna ile birlikte çalışan Dr. Sithole, uzun Covid’in çeşitli sendromları olan bir hastalık olduğuna inanıldığı için çalışmaları alt küme kümelerine ayırdı.

Bu hastalığın tek bir süreçte değil, birçok şart altında değerlendirmesi manasına geliyor. Böylece tüm uzun Covid hastaları tek bir biyogösterge altında toplanmıyor.

Bilim insanları, bir alt küme hastada, bağışıklık sisteminizin mikroplarla savaşmasına ve sizi hastalıklardan muhafazasına yardımcı olmak için bir tıp beyaz kan hücresi tarafından üretilen interferon-gama (IFN-?) olarak bilinen bir protein keşfetti.

Bu protein, bir hasta Covid’e birinci yakalandığında bağışıklığın verdiği bir reaksiyon olarak ortaya çıkıyor. Covid-19 ile enfekte olan çabucak hemen tüm hastalar interferon-gama ve öteki bağışıklık molekülleri yahut sitokinleri üretiyor.

Araştırmacılar, Covid’den birkaç hafta içinde kurtulan hastalarda interferon-gamma düzeyinin enfeksiyondan evvelki düzeye geri döndüğünü tespit etti.

Bununla birlikte, uzun Covid hastalarında, interferon-gama düzeyi 12 haftadan sonra ve hatta birtakım hastalarda iki yıl sonra bile olağan düzeylerin üzerinde seyretti.

Ortalama olarak, uzun Covid hastalarının, bu hastalığın teşhisi konmamış denetim kümesinden en az 10 kat daha yüksek interferon-gama düzeylerine sahip olduğu ortaya çıktı.

Dr. Sithole, uzun Covid hastalarının bağışıklık sisteminde bir düzensizlik olduğunu söylüyor ve şöyle devam ediyor:

“Bağışıklık sistemi Covid sonrası olağan düzeylere yahut olağan fonksiyonel duruma yine dönmüyor ve güya hala tehdit altındaymış üzere yüksek bir alarm durumunda kalıyor.”

Bu artan protein düzeyleri iltihaplanmaya da neden olabiliyor. Kan sirkülasyonuna salındıkları için bu iltihaplanma çeşitli organlara da yayılabiliyor.

Dr. Sithole’e nazaran artan interferon-gama düzeyleri için ortaya atılan hipotez, uzun Covid hastalarının bedeninde viral kesimler yahut viral proteinler olabileceğini öne sürüyor.

“Bu bölgelerdeki virüsü tespit edip edemeyeceklerini görmek için kalın bağırsak ve bedenin öteki bölgelerinden alınan biyopsilere bakan araştırma kümeleri var.

“Bunlar çok düşük bir düzeyde olabilir, hala çoğalıyor olabilir yahut bu proteinler sirkülasyonda olabilir ve bağışıklık sisteminin daima olarak bedende bir patojen (mikrop) olduğunu düşünmesine neden oluyor olabilir”

Bir öteki hipotez de sonuçların otoantikorlardan kaynaklanabileceği tarafında.

Normalde insanların bağışıklık sistemleri hastalıklarla savaşmak için antikorlar oluşturur. Fakat bazen beden kendi kendine dönerek sağlıklı hücrelere saldıran otoantikorlar da yaratır.

Yüksek interferon-gama düzeyleri uzun Covid için bir biyogöster mi?

Glandüler ateş üzere öteki birtakım hastalıkların akabinde kalıcı interferon-gama salınımının meydana geldiğine dair mevcut deliller kelam konusu. Öteki hastalıklarda interferon-gammanın yorgunluk, eklem ağrısı ve kas ağrıları ve ateş üzere semptomlara neden olduğu da biliniyor.

Dr. Sithole ve meslektaşları, İngiltere’de aşıların yaygınlaştırılmasından evvel hastaların kanlarındaki çeşitli sitokinleri (bağışıklık molekülleri) tahlil edip ve bunu da insanların aşı olduktan sonraki kanlarıyla karşılaştırabildiler.

Hepsi olmasa da interferon-gamma yüksekliği olan hastaların bir kısmı aşılamadan sonra olağan başlangıç düzeylerine döndü.

Ayrıca, uzun Covid’li hastaların kıymetli bir kısmında aşılamadan sonra semptomlarında azalmalar gözlemlendi.

Daha büyük kümeleri içeren daha ileri araştırmalara gereksinim duyuluyor.

Ancak bu çalışma interferon-gammanın azalması ile semptomların güzelleşmesi ortasında bir bağlantı olduğunu gösteriyor.

Bu nedenle kelam konusu çalışma da, interferon-gammanın birtakım uzun Covid hastalarını teşhis etmek ve izlemek için kullanılabileceğine dair umutları artırıyor.

• Türkiye’de uzun Covid: ‘Yaşayan meyyit üzereyim, şifa bulmak için hastane hastane geziyorum’
• ‘Uzun’ Covid kimlerde görülüyor, belirtileri neler, ne kadar yaygın?
• İngiltere’de bir Covid-19 hastası, 16 aydan uzun mühlet enfekte kaldı
• ‘Uzun’ Covid: Birinci deneyler teşhis ve tedavi konusunda umut verici