Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin birinci düzenlemesi olan ve Cumhurbaşkanlığı ile bakanlıkların teşkilatlarını düzenleyen 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne ait 37 başka iptal kararına imza attı.

İptal kararlarının münasebetinde Cumhurbaşkanı’nın Anayasa’da garanti altına alınan temel haklara ait düzenleme yapma yetkisinin olmadığı, bu bahiste kararname çıkarılamayacağı ve düzenlemelerin lakin kanunla yapılabileceği vurgulandı.

İptal edilen ve iktidara dokuz ay mühlet verilen düzenlemeler ortasında Cumhurbaşkanlığına işçi ataması, maaşlarının düzenlenmesi, hakim ve savcıların Cumhurbaşkanlığınca görevlendirilmesi, üst kademe yöneticileri hakkında bilgi toplanması ile Etraf ve Şehircilik Bakanlığına belediyelere ilişkin yetkiler verilmesi üzere yetkiler öne çıktı.

DW Türkçe’den Alican Uludağ’ın haberine göre CHP ve Danıştay İdari Dava Daireleri Şurası, 10 Temmuz 2018 tarihinde yayımlanan 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin kimi hususlarının iptali istemiyle dava açmıştı.

CUMHURBAŞKANININ ‘İSTİSNAİ’ YETKİSİNE İPTAL

İptal kararının münasebeti bugün Resmi Gazete’de yayımladı.

Buna nazaran, kararnameyle Cumhurbaşkanlığı İşçi ve Prensipler Genel Müdürlüğü’nün “devletin sevk ve yönetiminde misyonlu üst kademe yöneticileri hakkında bilgi toplamak, sicil özetlerini ve biyografilerini tutmak” vazifesinde yer alan “bilgi toplamak” sözü iptal edildi. İptal kararının münasebetinde şahsî dataların korunmasını isteme hakkının anayasal garanti altına alındığı ve bunun Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle düzenlenmeyecek hususlar ortasında yer aldığı söz edildi.

Benzer bir iptal kararı, Cumhurbaşkanlığı siyaset şuralarına verilen “görevleriyle ilgili gerekli olan bilgileri” kamu kurum ve kuruluşlarından isteme yetkisine ait oldu.

Kararnameyle Cumhurbaşkanı İdari İşler Lideri’ne Cumhurbaşkanlığına işçi atama yetkisi verilmişti. AYM, bu yetkiyi “Kararnameyle değil kanunla düzenlenmesi gereken bir konu” olduğu gerekçesiyle iptal etti. Ayrıyeten İdari işler Başkanlığı’nda 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kararlarına bağlı kalınmaksızın kontratlı işçi istihdam edilmesine müsaade veren karar de Anayasa’ya muhalif buldu.

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle rastgele bir toplumsal güvenlik kurumundan emeklilik yahut yaşlılık aylığı alanların Cumhurbaşkanlığında takımlı olarak atanamayacakları düzenleniyordu.

Fakat bu atamalara “Cumhurbaşkanı tarafından atananlar hariç olmak üzere…” biçiminde bir istisna getirilmişti.

Böylece Cumhurbaşkanlığı merkez teşkilatında takımlı olarak vazife yapacak olan ve cumhurbaşkanı tarafından atanan idari işler lideri, Cumhurbaşkanlığı özel kalem müdürü, başdanışmanlar, danışmanlar ve genel müdürlerin rastgele bir toplumsal güvenlik kurumundan emeklilik ve yaşlılık aylığı almaları, atanmalarına mahzur değildi.

AYM, cumhurbaşkanı tarafından atanacaklara getirilen bu istisnai düzenlemeyi Anayasa’ya ters bularak iptal etti. Mahkeme ayrıyeten cumhurbaşkanınca atananların toplumsal güvenlik kurumlarından bağlanmış aylıklarının kesilemeyeceği kararının de iptaline karar verdi.

‘HAKİM VE SAVCI GÖREVLENDİRMESİ KANUNLA YAPILMALI’

Kararnameyle isimli ve idari yargıda vazifeli hakim ve savcılar da İdari İşler Lideri’nin talebi üzerine üç yıl müddetle Cumhurbaşkanlığı’nda görevlendirilebiliyordu.

Yüksek Mahkeme, buna ait kararname kararını de Anayasa’ya alışılmamış buldu. İptal münasebetinde, “Adli ve idari yargı mensuplarının -yürüttükleri vazifeler idari nitelikte olsa bile- resmî ve özel misyon almalarının, atanmalarının, hakları ve ödevlerinin, meslekte ilerlemelerinin, misyonlarının ve vazife yerlerinin süreksiz yahut daima olarak değiştirilmesi ile öteki özlük işlerinin kanunla düzenlenmesi gerekir” denildi.

AYM, Cumhurbaşkanlığı’na bağlı siyaset şuralarının üyelerine yapılacak ödemeleri düzenleyen kararname hususunun iptaline de hükmetti. Kararda, şura üyelerine her ay yapılacak ek ödemeyi ve buna ait adap ve asılları düzenleyen kuralın mülkiyet hakkına ait bir düzenleme niteliğinde olduğu, bunun da kararname ile düzenlenemeyeceği vurgulandı.

Kararnameyle Adalet Bakanlığına bağlı Teftiş Heyeti ve müfettişlerin misyon, yetki ve sorumlulukları ile çalışma adaplarının yönetmelikle düzenleneceğine ait hususu de Anayasa’ya muhalif bulundu. Bakanlık tarafından yurt dışı takımlara atanan hakim ve savcılara yapılan ödemelere ait kararname kararı de iptal edildi.

ÇEVRE BAKANLIĞI’NIN BELEDİYE YETKİLERİ İPTAL EDİLDİ

Kararnamede Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın misyonları de düzenlenmişti.

Bu kapsamda bakanlığa imar ve yapılaşmaya ait yetkiler verildi. Bunlar ortasında “gecekondu, kıyı alanları ve tesisleri ile niteliğinin bozulması nedeniyle orman ve mera dışına çıkarılan alanlar dâhil kentsel ve kırsal alan ve yerleşmelerde yapılacak güzelleştirme, yenileme ve dönüşüm uygulamalarında yönetimlerce uyulacak metot ve asılları belirlemek” üzere belediyelerde olan birtakım yetkiler de yer aldı.

AYM, Anayasa’da garanti altına alınan mülkiyet hakkıyla ilgili düzenlemenin kararnameyle yapılamayacağını belirterek iptal kararına imza attı. Kararda, “Bu alanlarda yapılacak iş ve süreçler, bireylerin maliki bulundukları arsa, arazi ve yapılar üzerindeki kullanım ve tasarruf biçimlerini kısmen yahut büsbütün değiştirme, yine düzenleme yahut sona erdirme üzere mülkiyet hakkına müdahale teşkil edebilecek niteliktedir” uyarısı yapıldı.

Çevre Bakanlığı!na etraf, imar ve yapılaşmaya ait olarak etüt, harita, her tıp ve ölçekteki etraf tertibi, nazım ve uygulama imar planları, parselasyon planları, yapı ruhsatı, yapı kullanma müsaadesi ile işyeri açma ve çalışma ruhsatıyla ilgili verilen düzenleme yetkisinin de iptaline karar verildi.

Ayrıca bakanlığın mahallî yönetimlerin ve bunların merkezî yönetim ile olan bağlarını düzenleyen kararname de iptal edildi. Lokal idarelere tanınan özerkliğin Anayasa’da garanti altına alındığı belirtilen kararda, buna ait düzenlemenin de kanunla yapılması gerektiği belirtildi. Bakanlığa bağlı Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü’ne verilen kimi yetkiler de iptal edildi.

İptal edilen yetkiler ortasında cumhurbaşkanınca belirlenen proje kapsamı içerisinde kalmak kaydıyla kamuya ilişkin tescilli yerler ile tescil dışı yerler ve muvafakatleri alınmak şartıyla özel kişi yahut kuruluşlara ilişkin toprakların yine işlev kazandırılıp geliştirilmesine yönelik olarak her çeşit ve ölçekte etüt, harita, plan, parselasyon planı, kamulaştırma, arazi ve arsa düzenlemesi yapmak, yaptırmak ve onaylamak da yer aldı. Bu hususta kanun çıkarılması istendi.

İÇİŞLERİ’NİN İPTAL EDİLEN YETKİLERİ

Kararnameyle mimarlık ve mühendislik meslek kuruluşlarına ait mevzuatı hazırlamak ve anılan bahislerle ilgili olarak mimarlık ve mühendislik meslek kuruluşlarını denetlemek misyon ve yetkisi Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na verilmişti. Meslek kuruluşlarının özerk yapısına işaret edilen iptal kararında, buna ait düzenlemenin lakin kanunla çıkarılabileceği belirtildi.

Kararnamede teşkilat yapısı oluşturulan İçişleri Bakanlığı’na verilen “ülkenin idari kısımlara ayrılması, vilayet ve ilçelerin genel yönetimlerini düzenlemek” misyonu, kanunla çıkarılmadığı gerekçesiyle iptal edildi.

İçişleri Bakanlığı’na bağlı mülkiye müfettişlerinin misyon, yetki ve sorumlulukları ile çalışma yollarının yönetmelikle düzenleneceği kararı de Anayasa’ya karşıt bulundu.

Sağlık Bakanlığı’nın hastanelere başvuran hastaların verdikleri şahsî bilgilerini işleyebilmesi ile Dışişleri Bakanlığı’ndaki meslek memurları ile konsolosluk ve ihtisas memurlarına ait imtihanların kararnameyle düzenlenmesinin de Anayasa’ya alışılmamış olduğu vurgulandı.

Anayasa Mahkemesi, iptal kararlarının Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine hükmetti. Bu mühlet dolana kadar iktidarın, kararname unsurlarında iptal edile kararlarla ilgili yasa çıkarması gerekecek.