SAILEN SARKAR

1943’te yaşanan Bengal kıtlığı, Hindistan’ın doğusunda üç milyondan fazla insanın vefatına yol açtı. Bu, İkinci Dünya Savaşı’nda müttefiklerin en büyük sivil kayıplarından biriydi.

Ölen beşerler için dünyanın hiçbir yerinde bir müze yahut anıt bulunmuyor.

Sailen Sarkar, hayatta kalan birkaç kişinin kıssalarını çok geç olmadan toplamayı hedefliyor.

‘Açlık peşimizi bırakmadı’

“Birçok insan çocuklarını azıcık pirinç için sattı. Birçok bayan tanıdıkları ya da tanımadıkları erkeklerle kaçtı.”

Bijoykrishna Tripathi, Bengal kıtlığı sırasında insanların yiyecek bulmak için aldıkları çaresiz tedbirleri anlatıyor.

Tripathi tam yaşını bilmiyor. Seçmen kartında 112 yaşında olduğu yazıyor. O, felaketi hatırlayan son şahıslardan biri.

Bengal’de bulunan bir bölge olan Midnapore’da büyüdüğünü söyleyen Tripathi, o devirde temel besin hususunun pirinç olduğunu ve 1942 yazından itibaren fiyatların “hızla” arttığını anımsıyor.

Getty Images 1943’teki Bengal kıtlığı sırasında milyonlarca kişi öldü

Tripathi, birebir yılın Ekim ayında meydana gelen kasırgada meskeninin çatısının uçtuğunu, o yılın pirinç mahsulünün büsbütün yok olduğunu söylüyor.

Pirinç fiyatlarının kısa müddette ailesi için karşılanamaz hale geldiğini belirten Tripathi, “Açlık peşimizi bırakmadı. Açlık ve salgın hastalıklar. Her yaştan insan ölmeye başladı” diyor.

Tripathi bu sırada biraz besin yardımı yapıldığını, lakin yetersiz olduğunu söylüyor:

“Herkes yarı boş mideyle yaşamak zorundaydı. Yiyecek hiçbir şey olmadığı için köydeki pek çok insan öldü. Beşerler yiyecek için yağmalamaya başladı.”

Tripathi’nin verandasında onu dinleyenler ortasında dört jenerasyondan ailesi var.

Onların yanında ise son birkaç yıldır Bengal’i dolaşarak kıtlıktan kurtulanların birinci elden öykülerini toplayan Sailen Sarkar bulunuyor.

BBC Bijoykrishna Tripathi ve Sailen Sarkar

72 yaşındaki Sarkar güler yüzlü, sıcakkanlı ve genç bir güce sahip.

Tripathi üzere insanların neden ona güvenerek öykülerini anlattığını anlamak kolay.

Sarkar, hava nasıl olursa olsun açık burunlu sandaletleriyle, sırt çantası ve sarma sigaralarıyla kırsal bölgeleri dolaşıyor. Dinlediği öyküleri ise kağıt kalemle not alıyor.

Sarkar birinci olarak ailesinin fotoğraf albümü nedeniyle Bengal kıtlığına “takıntılı” hale geldiğini söylüyor.

Bu albümü Kalküta’da küçük bir çocukken sık sık karıştırır ve bir deri bir kemik kalmış insanların fotoğraflarını görürdü.

Fotoğraflar, kıtlık sırasında yardım dağıtan mahallî bir hayır kurumunda çalışan babası tarafından çekilmişti.

Babasının fakir bir adam olduğunu söyleyen Sarkar, “Çocukluğumda onun gözlerinde açlığın dehşetini gördüm” diyor.

Emekli bir öğretmen olan Sarkar, kıssa toplama çalışmalarına 2013 yılında başladı.

Midnapore’da yürürken 86 yaşında bir adamla kıtlık hakkında konuşmaya başladı.

SAILEN SARKAR Kıtlık, Sripaticharan Samanta’yı köyünü terk etmeye ve bahtını kentte denemeye zorladı

Tripathi üzere Sripaticharan Samanta da yıkıcı kasırgayı hatırlıyor. O vakte kadar hayat aslında zorlaşmıştı ve pirinç fiyatları giderek artıyordu.

Ekim 1942’ye kadar Samanta günde tek öğün pilav yiyordu. Sonra da kasırga vurdu.

Samanta, kasırgadan sonra pirinç fiyatlarının nasıl fırladığını ve tüccarların ne kıymetine olursa olsun kalan her şeyi nasıl satın aldığını hatırlıyor.

Sarkar’a o devri anlatan Samanta, “Kısa bir müddette köyümüzde hiç pirinç kalmadı. Beşerler bir mühlet biriktirdikleri stoklarla yaşadılar lakin daha sonra pirinç bulabilmek için topraklarını satmaya başladılar” diyor.

Fırtınadan birkaç gün sonra kendi ailesinin de stokları tükendi.

On binlerce kişi üzere Samanta, bir deva bulma umuduyla yaşadığı kırsal bölgeyi terk ederek kente gitti.

Yanında kalabileceği bir aile üyesi olduğu için şanslıydı ve böylelikle hayatta kalabildi.

Ama pek çok kişi bu kadar şanslı değildi. Yol kenarlarında, çöp kutularının etrafında yığılıp kaldılar, kaldırımlarda öldüler. Hepsi, kederlerine deva olacağını düşündükleri kentte birer yabancıydı.

Unutulmuş bir kader

Kıtlığın sebepleri çok fazla ve karışık, ve günümüzde hala tartışılıyor.

1942 yılında Bengal’deki pirinç kaynakları ağır baskı altındaydı.

Bengal ile hudut paylaşan Burma, 1942’nin başında Japonya tarafından işgal edildi ve ülkeden pirinç ithalatı ansızın durduruldu.

Bu sırada Bengal kendisini cephe sınırında buldu. Kalküta’da yüz binlerce müttefik asker ve savaş sanayilerinde çalışan emekçi yaşıyor ve bu nedenle pirince olan talep artıyordu.

Savaş vaktindeki enflasyon, aslında güç durumda olan milyonlarca insanın pirince erişimini imkansız hale getirmişti.

Bunun yanı sıra İngilizler, Japonların Doğu Hindistan’ı işgal etmeye kalkışmasından endişeleniyor ve “inkar” siyaseti uyguluyordu. Yani, karşı taraftaki güçlerin besin tedarikini ve bölgeye ulaşımını engellemek için Bengal Deltası’nda bulunan kasaba ve köylerdeki fazla pirince ve teknelere el koyuyordu.

Ancak İngiltere’nin bu siyaseti, zati kırılgan olan mahallî ekonomiyi sekteye uğrattı ve fiyatların daha da yükselmesine neden oldu.

Pirinç, besin güvenliği için depolanıyordu ancak birçok vakit kâr maksadıyla kullanılıyordu.

Tüm bunlara ek olarak Ekim 1942’de meydana gelen yıkıcı kasırga bölgedeki birçok pirinç tarlasını yok etti ve mahsul hastalığı geri kalanların birçoklarını mahvetti.

Bu insani felaketin suçluluğu ve bilhassa de periyodun İngiltere Başbakanı Winston Churchill’in, birçok cephede süren bir savaşın ortasında, durumun ciddiyetini öğrendikten sonra krizi hafifletmek için gereğince uğraş gösterip göstermediği konusunda uzun müddettir devam eden hararetli bir tartışma var.

Bölgeye Mareşal Lord Wavell isimli yeni bir İngiliz genel valisinin gelmesiyle birlikte 1943’ün sonunda yardım çalışmaları başlatıldı. Fakat o vakte kadar çok fazla insan ölmüştü.

Getty Images 1943’ün sonlarında Kalküta’da çorba kuyruğu

‘Yaşayan arşiv’

Kıtlığın sebepleri ve kimin hatalı olduğu konusundaki tartışmalar şimdiye kadar hayatta kalanların öykülerini gölgede bıraktı.

Sarkar, 60’tan fazla görgü şahidinin öyküsünü topladı.

Konuştuğu insanların birçok eğitimsiz ve şimdiye kadar kıtlık hakkında pek konuşmamış.

Onlara kıtlık hakkında, kendi aileleri tarafından bile soru sorulmamıştı.

Hayatta kalanların tanıklıklarını toplamaya adanmış bir arşiv yok dünyada.

Sarkar, bu şahısların toplumdaki en fakir ve en savunmasız bireyler olduğu için öykülerinin göz gerisi edildiğine inanıyor:

“Sanki hepsi bekliyordu. Keşke birileri onların söyleyeceklerini dinlese diye.”

Sarkar onunla tanıştığında Niratan Bedwa 100 yaşındaydı.

Çocuklarına bakmaya çalışan annelerin çektiği ıstırabı anlattı:

“Annelerin hiç sütü yoktu. Bedenleri etsiz kemikten ibaret hale gelmişti. Birçok çocuk doğumda öldü, anneleri de. Sağlıklı doğanlar bile açlıktan genç yaşta öldü. O periyotta pek çok bayan kendini öldürdü.”

Bedwa birebir vakitte kimi bayanların, eşleri onlara yiyecek bulamayınca diğer adamlarla kaçtığını söyledi:

“O vakitler beşerler bu çeşit şeylerden bu kadar rahatsız olmuyordu. Midenizde pilav yokken ve sizi doyuracak kimse yokken, sizi kim yargılayabilir ki?”

Sarkar, kıtlıktan kar sağlayan beşerlerle da konuştu.

Bir adam “pirinç ve kol (mercimekli bir Hint yemeği) ya da biraz para karşılığında” çok sayıda arazi satın aldığını itiraf etti.

Aynı kişi bir ailenin mirasçısı olmadan öldüğünü, bu yüzden araziyi kendisinin aldığını söyledi.

Bengal asıllı Amerikalı muharrir Kushanava Choudhury, hayatta kalanlardan kimileriyle görüşmek üzere yaptığı ziyaretlerden birinde Sarkar’a eşlik etti.

Kushanava, “Onları aramak zorunda kalmadık, saklanmıyorlardı, hepsi göz önündeydi, Batı Bengal ve Bangladeş’in dört bir yanındaki köylerde. Dünyanın en büyük arşivi olarak orada öylece oturuyorlardı” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Kimse onlarla konuşma zahmetine girmemişti. Bu mevzuda büyük bir utanç duydum.”

Kıtlık, Hint sinemalarında, devrin fotoğraf ve eskizlerinde anlatıldı. Fakat Kushanava, devrin nadiren kurbanların ya da hayatta kalanların sesinden hatırlandığını söylüyor:

“Hikaye, kıtlığın etkilemediği beşerler tarafından yazılıyor. Öyküleri kimin anlattığı ve gerçekliği kimin inşa ettiği enteresan bir olgu.”

Cambridge Üniversitesi’nden Profesör Shruti Kapila, 1940’lı yılların Hindistan için “ölüm yılları” olması nedeniyle kıtlık kurbanlarının bahtının tahminen de gölgede kaldığını söylüyor.

1946 yılında Kalküta, binlerce kişinin öldüğü büyük toplumsal ayaklanmalara sahne oldu.

Bir yıl sonra ise İngilizler ülkeyi terk etti ve ülke Hinduların çoğunlukta olduğu Hindistan ile Müslümanların çoğunlukta olduğu Pakistan olarak ikiye bölündü.

O devirde bağımsızlık sevinci vardı, lakin bölünme kanlı ve travmatikti. İki taraf ortasındaki çatışmalarda bir milyondan fazla kişi öldü. Yaklaşık 12 milyon kişi ise yeni çizilen sonu geçti.

Bengal, Hindistan ve daha sonra Bangladeş’e dönüşecek olan Doğu Pakistan ortasında bölünmüştü.

Bu devirde “bir dizi kitlesel mevt olayı” yaşandığını söyleyen Prof. Kapila, Bengal kıtlığının da bir bakıma bu anlatıda kendine yer bulmakta zorlandığını düşünüyor.

Ancak mağdurların kendi kıssalarına pek kulak verilmemiş olsa da Prof. Kapila, kıtlık ve açlığın birçok Hintli kişi tarafından Britanya İmparatorluğu’nun kalıcı miraslarından biri olarak görüldüğünü söylüyor.

80 yıl sonra, hayatta kalan yalnızca bir avuç insan var.

Sarkar, o vakitler 91 yaşında olan Anangamohan Das isimli bir adamla konuşmaya gittiğini hatırlıyor.

Neden orada olduğunu duyunca adam bir müddet sessiz kalmış, sonra gözyaşları çökmüş yanaklarından süzülürken “Neden bu kadar geç geldin?” diye sormuş.

Ancak Sarkar’ın topladığı onlarca öykü, milyonlarca insanın vefatına ve milyonlarca kişinin hayatının değişmesine neden olan bir olayın küçük bir anlatısı.

Sarkar, “Tarihinizi unutmak istediğinizde her şeyi unutmak istersiniz” diyor bunun olmaması gerektiğine inanıyor.