Televizyon imalcisi ve gazeteci Mehdi Hasan, birkaç hafta evvel toplumsal medya hesabında yaptığı paylaşımda, “Neredeyse dört yıldır Covid-19’dan kaçmayı başardım. Lakin 2023’ün sonunda beni de yakaladı” dedi.

Semptomların hafif olduğunu belirten Hasan, son vakitlerde birinci sefer Covid’e yakalandığını bildiren çok sayıda bireyden birisi.

Covid-19 olayları, geçen Eylül ayında Fransa’da ortaya çıkan JN.1 Covid varyantıyla birlikte yine yükselmeye başladı. ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi’ne (CDC) nazaran, bu varyant Ocak ayı başındaki yeni enfeksiyonların yaklaşık yüzde 60’ını oluşturuyor.

Hem CDC hem de İngiliz yetkili sıhhat ünitelerinden elde edilen bilgiler, Covid-19 nedeniyle hastaneye yatışların ve ölümlerin Ocak 2023’e kıyasla bariz biçimde düşük olduğunu gösteriyor.

Hekimler, Covid-19 semptomlarını PCR testi olmaksızın gripten ayırt etmenin neredeyse imkansız olduğunu söylüyor.

Covid’in birinci ortaya çıktığında, şuur bulanıklığı, bitkin hissetme, tat ve koku kaybı üzere çok tuhaf, belgisiz semptomlarla tanımlandığını belirten Londra’da pratisyen tabip Ziad Tukmachi, “Şimdi, klinik olarak griple birbirinden ayırmak çok güç. Covid-19 semptomlarının gribe daha emsal semptomlara dönüştüğünü hissediyorum” diyor.

Tüm bunlar virüsün evrim geçirerek giderek daha az hasta edici hale geldiğini düşündürse de, epidemiyologlara nazaran daha fazla detay kelam konusu.

University College London’da moleküler viroloji profesörü Greg Towers, “Virüs her vakit daha az patojenik olmak zorunda değil. Daha çok, evvelden SARS-CoV-2 ile karşılaşmış ve bağışıklık sistemlerini daha güzel düzenleyen insanları enfekte ediyor, bu nedenle bu insanların hastalanma eğilimleri daha düşük” diyor.

Getty Images

Towers’a nazaran pandemi müddetince alınan en kıymetli ders, hastalarda ortaya çıkan semptomlar büyük ölçüde evvelki bağışıklık durumuna bağlı olması.

2024’te ise bu durum, kelam konusu kişinin kaç kere Covid’e yakalandığı, aşılanıp aşılanmadığı ve aşı kaynaklı bağışıklığının azalıp azalmadığı üzere karmaşık bir sürü faktöre bağlı.

ABD’deki New York Kent Üniversitesi’nde epidemiyolog Denis Nash, son destek aşılarının üzerinden uzun bir müddet geçmişse Covid-19 ile birinci sefer karşılaşan bireylerin daha büyük risk altında olduğunu söylüyor.

Hala bir formda Covid bulaşmamış beşerler olduğunu vurgulayan Nash, “Eğer bu şahıslar aşılanmamış ya da eksik aşılanmışlarsa, şiddetli ve uzun müddetli semptomlar açısından en yüksek riske sahipler” diyor.

Ancak, Sars-CoV-2 ya da bilinen ismiyle Covid-19, daima olarak mutasyona uğruyor, bu da insan bedenine tesir etme biçimini güç algılanır biçimde değiştiriyor. Örneğin JN.1 varyantı, başka Omicron alt varyantlarına kıyasla bağışıklık sisteminden kaçma konusunda daha yüksek bir kabiliyete sahip. Lakin bu tıpkı vakitte insan bedenini etkileme halini de değiştiriyor.

Virginia Commonwealth Üniversitesi Tıp Fakültesi’ndeki araştırmacıların 2023’te yaptığı bir çalışma, pandeminin başlarına kıyasla, Omicron varyantının bulaştığı bireylerin koku yahut tat alma duyularını kaybetme olasılıklarının yalnızca yüzde 6-7 olduğunu ortaya koydu.

İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nde kardiyometabolik sıhhat alanında çalışan Doç. Dr. David Strain BBC’ye yaptığı değerlendirmede, bunun yerine hastalarının JN.1 yahut EG.5 varyantları ile enfekte olduktan sonra ishal yahut baş ağrısı şikayet mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu söylüyor.

Towers ise “Viral tropizmde, yani hangi hücrelerin enfekte olacağı konusunda büyük bir değişim oldu” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Bu da spike proteininin dizilimi tarafından yönetilen bir durum. Dünyada neredeyse herkes enfekte oldu ya da aşılandı. Bu nedenle de virüs bulaşmaya devam etmek için bu bağışıklık sistemlerinden kaçmak için büyük bir baskı altında. Spike proteini de bu yüzden çok gelişti. Bu da virüsün bedene giriş yapmak için farklı hücreleri enfekte etmesine yol açıyor, işte bu yüzden beşerler artık koku ve tatlarını kaybetmiyor.”

Getty Images

Araştırmacılar Sars-CoV-2 enfeksiyonunun daha güç algılanan sonuçlarının virüsün varyantları ortasında farklılık gösterip göstermediğini anlamak üzerine çalışmalarını sürdürüyor. Birebir vakitte rastgele bir farklılığın aşı kaynaklı muhafazanın azalmasından kaynaklanıp kaynaklanmadığını da anlamaya çalışıyorlar.

Mevcut tasalardan biri, virüsün mikro pıhtılar oluşturarak kan damarlarına ve iç organlara ziyan verme kabiliyeti. Exeter Üniversitesi’nden Doç. Dr. David Strain’in gördüğü hastalara dayanarak, yaklaşık bir milyon kılcal damardan oluşan bir organ olan böbrek bilhassa savunmasız görünüyor.

Bunların yalnızca müşahedelerden ibaret olduğunu söyleyen Strain, yeni JN.1 varyantında mikrovasküler yani küçük kan damarları ile ilgili komplikasyonlar ve böbrek fonksiyolarında daha berbat görünen birtakım değişiklikler gördüklerini söylüyor:

“Ancak bunun varyanttan dolayı mü yoksa birçok insanın en son aşılarının üzerinden 18 ay ile iki yıl geçmiş olmasından mı kaynaklandığını söylemek güç.”

Getty Images

Ağustos 2023’te yapılan bir çalışma mikro pıhtıların uzun Covid’in bir nedeni olabileceğini öne sürdü. Araştırmacılar artık kronik hadiselerde daha fazla artış görebileceğimizden telaş ediyor. Bununla birlikte, bunun yeni varyantın mı yoksa toplum bağışıklığının azalmasının mı bir sonucu olduğunu ayırt etmek güç.

Imperial College London’da immünoloji profesörü olan Danny Altmann, “Mart-2020 yaz devrinde yapılan çalışmalar, rastgele bir olayda uzun Covid riskinin yaklaşık yüzde 10 olduğunu gösteriyor” diyor.

“Şimdi çok daha fazla enfeksiyon var ve uzun Covid riski, daha hafif bir varyant nedeniyle değil, aşı dozlarından bir dereceye kadar korunma nedeniyle düşmüş görünüyor. İsveç’te yapılmış bir çalışmaya dair yayımlanan bir makale, muhafazanın her ek dozla birlikte arttığını gösteriyor.”

Tüm bunlar da aslında tüm yaş kümeleri için aşı desteklerini şimdiki tutmanın ne kadar kıymetli olduğunu gösteriyor. Siyasetçiler uzun vakittir Covid’i geride bırakmaya istekli olsa da Strain, farklı varyantların bize nasıl bulaşmaya devam ettiğini izlemeye devam etmenin hayati ehemmiyet taşıdığını söylüyor.

Strain, “Belirtiler bir varyanttan başkasına değişiyor üzere görünüyor” diyor ve şöyle devam ediyor:

“İlk semptomun baş ağrısı olduğu periyotlar de oldu, daha gastrointestinal (sindirim sistemiyle ilgili) olduğu devirler de. Hepimiz olağan hayatımıza geri dönmek istiyoruz lakin gerçek şu ki Covid hiçbir yere gitmiyor.”

JN.1’İN BELİRTİLERİ NELER?

Son vakitlerde enfeksiyonların artmasında rol oynayan JN.1, Sars-CoV-2’nin evvelki varyantlarıyla tıpkı semptomların birçoklarına sahip: Boğaz ağrısı, yorgunluk, baş ağrısı ve öksürük.

Belirtilerdeki farklılıklar çoklukla kişinin sıhhat durumuna ve bağışıklık sistemine bağlı. Lakin birtakım uzmanlar, JN.1 enfeksiyonunun en yaygın birinci belirtileri ortasında ishal yahut baş ağrısı olduğunu bildiriyor. Daha az sayıda hasta koku alma duyusunu kaybediyor.