500 trilyon Güneş kadar parlak olan bir kuasara güç sağlıyor. O şimdiye kadar kaydedilmiş en süratli büyüyen kara delik. J059-4351 kuasarı, bir günde Güneş’imize muadil güç tüketiyor. Ayrıyeten Güneş’imizden yaklaşık 17 milyar kat daha büyük. Dün Nature Astronomy’de yayınlanan bir çalışmada tanımlanan ve yıldızla beslenen bu iştahlı delik, boyutuyla kainatın tarihini aydınlatmaya yardımcı olabilir.

Populer Science Türkçe’de yer alan detaylara nazaran Ulusal Avustralya Üniversitesinde (ANU) çalışan makale müelliflerinden gök bilimci Christian Wolf, “Bu inanılmaz büyüme suratı birebir vakitte devasa ölçüde ısı ve ışık yayıldığı manasına da geliyor” diyor. “Dolayısıyla kozmosta bilinen en parlak cisim de bu. Güneş’imizden 500 trilyon kat daha parlak.”

KUASARLAR NEDİR?

Kuasarlar, güçlerini kara deliklerden alan etkin ve enerjik birer galaksi çekirdeği. Ekseriyetle iki taraftan fırlayan enerjik jetlerle gök bilimcilere farklı bir kara delik imgesi sunuyorlar. Bir kuasarın karanlık merkezi, civardaki maddeyi yutuyor ve daha sonra o maddeyi inanılmaz derecede sıcak bir diskte eziyor. Bu husus daha sonra muazzam uzaklıklara fırlatılıyor. Fakat ışıklarının Dünya’dan görülebilmesi için milyarlarca yıl geçmesi gerekiyor. Bu durum, gök bilimcilerin onları milyarlarca yıl evvelki halleriyle görebildikleri manasını taşıyor.

Kuasarlar hala hayli gizemli cisimler. Ama son vakitlerde yürütülen çalışmaların kimilerinde, kuasarların kozmik tarihteki boşlukları doldurmada kullanılacak kadar istikrarlı parlayabildikleri keşfedilmiş. J059-4351’in eşi görülmemiş parlaklık ve boyutu, cihanın birinci vakitlerine yönelik yürütülen bu çalışmanın ilerletilmesine yardımcı olabilir.

ANU’da çalışan makale eş muharriri gök bilimci Christopher Onken, “Onun kadar etkileyici olmayan öteki birçok kara delikle ilgili bildiklerimizi düşününce, şimdiye kadar keşfedilmeden kalması şaşırtıcı” diyor. “Gözümüzün önünde gizleniyormuş.”

BİR KARA DELİK ÇOK BÜYÜK TELESKOP İLE TANIŞINCA

J059-4351, Güneş sistemimizin yıldızından yaklaşık 17 milyar kat daha büyük kütleye sahip. ANU’nun Siding Spring Rasathanesi’ndeki teleskopla tespit edildi. Ancak böylesine devasa bir kara deliğin doğrulanması için çok daha büyük bir teleskobun yardımı gerekiyor. Araştırma kadrosu, bu doğrultuda Avrupa Güney Rasathanesi’nin Şili’de bulunan Çok Büyük Teleskop‘una yöneldi. Çapı 8 metreyi aşan dört teleskopla birlikte kendisi Dünya’nın en büyük teleskoplarından biri. Araştırmacılar bu teleskobu kullanarak, kara deliğin bütün tabiatını doğrulayıp kütlesini ölçtü.

Makalenin eş müellifi olan ve Melbourne Üniversitesinde çalışan astrofizikçi Rachel Webster, “Bu kara delikten çıkan ışığın bize ulaşması 12 milyar yıldan uzun sürüyor” diyor. “Evrenin gençlik periyodunda, unsur kaosvari biçimde hareket ediyor ve aç kara delikleri besliyordu. Günümüzde ise yıldızlar inançlı uzaklıklarda nizamlı biçimde hareket ediyor ve kara deliklere nadiren gidiyorlar.”

Bu ağır radyasyon, kara deliğin etrafındaki birikim diskinden geliyor ve tüketilmek için bekleyen bütün kozmik unsurlar için bir bekleme sırası oluşturuyor. Araştırma ekibine nazaran birikim diski, yaklaşık 10.000 °C’yi aşan sıcaklıklarla büyük bir fırtına hücresini andırıyor. Bölgedeki kozmik fırtınalar o kadar süratli esiyor ki, Dünya’nın etrafını bir saniyede dolaşırlar.

Sınıra mı yaklaşıyor?

Birikim diskinin çapı yedi ışık yılı kadar; ya da kabaca 68 trilyon kilometre. Araştırma grubuna nazaran kozmosta bilinen en büyük birikim diski bu.

Bilim insanları, kara deliğin Eddington kütle hududuna yaklaşıyor olabileceğini düşünüyor. Bir yıldızın yahut birikim diskinin üst kütle hududunun bu olduğu düşünülüyor. Cismin büyüme suratına dair daha güzel bir fikir elde edilmesi için daha fazla araştırma ve müşahede yapılması gerekiyor. Kuasar birinci olarak 1980’de keşfedilse de, bilim insanları onun bir yıldız olduğunu düşünmüş. 2023 yılında, Şili ve Avustrulya’da daha ayrıntılı müşahedeler yapıldıktan sonra ise yine sınıflandırılmış.

Yale Üniversitesinde çalışan astrofizikçi Priyamvada Natarajan, Sky News‘a şöyle aktarıyor: “Bu kuasarla ilgili en heyecan verici şeylerden biri de gözümüzün önünde gizleniyor olması ve daha evvel yanlış sınıflandırılmış olmasıydı.” Natarajan yeni çalışmada yer almıyor.