F-16 savaş uçağı birinci uçuşunu 1974 yılında gerçekleştirdi. Üstünden 50 yıl geçti ancak Amerikan imali uçak hala birinci günkü kadar değerli.

Dünyada F-16’ya talep devam ediyor.

ABD geçen yıl Danimarka ve Hollanda’nın elinde bulunan F-16’ların, pilotların gerekli eğitimleri tamamlamasının çabucak akabinde Ukrayna’ya gönderilmesine onay verdi.

Türkiye ise 2021’de filosu için ABD’den 40 adet F-16 uçak satın almak istedi. Ülkeler ortasındaki müzakereler sürüyor.

Peki F-16 neden bu kadar istek görüyor? Onu öteki uçaklardan ayıran nedir?

NEREDEYSE FELAKETLE SONUÇLANAN BİRİNCİ UÇUŞ

Eğer 50 yıl evvel F-16’yı birinci defa uçuran pilot süratli hareket etmeseydi uçağın öyküsü burada sonlanabilirdi.

Pilot Phil Oestricher, 20 Ocak 1974’te California’daki Edwards Hava Kuvvetleri Üssü’nde General Dynamics YF-16 prototipinin kokpitine girdiğinde ona verilen vazife nispeten kolaydı.

Oestricher’in uçağı motorunun gücüyle havalanmadan yerde sürmesi ve böylelikle yüksek süratli bir taksi denemesi yapması bekleniyordu.

YF-16 bundan bir ay evvel kamuoyuna tanıtılmıştı. Birinci uçuşunun Şubat başında yapılması planlanıyordu.

Ancak fütüristik görünümlü jetin kendi planları vardı.

Oestricher YF-16’nın burnunu yavaşça kaldırdığında, uçak yuvarlanmaya başladı. Uçağın sol kanadı ve sağ kuyruk kanadı piste çarptı.

Seattle Post Intelligencer, neredeyse felaketle sonuçlanan birinci uçuşla ilgili yaptığı haberde, “Oestricher yırtıcı atını denetim etmeye çalışırken YF-16 sola yanlışsız savrulmaya başladı ve durum giderek daha da vahim bir hal aldı” dedi.

Oestricher, çarpmadan uçağı çok süratli bir biçimde havalandırması gerektiğini fark etti.

İlerleyen dakikalar çok güçlü geçti. Havalanan uçak bir noktada piste geri düştü.

Oestricher nihayet uçağın havalanması için kâfi sürate ulaştı ve üsse iniş yapmadan evvel altı dakika süren dramatik ve beklenmedik bir uçuş gerçekleştirdi.

Oestricher, pilotluk hüneriyle bir felaketi önlemiş ve dünyadaki en başarılı uçak projelerinden birinin hayat bulmasına yardımcı olmuştu.

Aradan geçen 50 yılda 4 bin 600’den fazla F-16 üretildi ve üretim yakın vakitte duracak üzere görünmüyor.

Getty Images YF-16 birinci uçuşunda neredeyse yere çakılıyordu

YENİLİKÇİ TASARIMI

F-16, 2015 yılından bu yana dünyanın en çok kullanılan askeri sabit kanatlı uçağı. Bugün dünya çapında iki binden fazla uçağın hala faal olarak kullanıldığı düşünülüyor.

Tasarımı çağdaş sivil havacılık ve artık sıradan görünen havacılık teknolojileri üzerinde kalıcı bir tesir yarattı.

Günün her anında, dünyanın rastgele bir yerinde bir F-16’nın havada olma ihtimali çok yüksek.

1978 yılından bu yana F-16’lar Norveç’ten Şili’ye, Fas’tan Singapur’a kadar 25 farklı hava kuvveti tarafından uçuruldu.

2023 yılında 800’den fazlası ABD Hava Kuvvetleri (USAF) ile uçmaya devam etti.

Küçük, hafif ve çevik olmak üzere tasarlanan F-16’lar, kara akınları, havadan keşif, karadan havaya füze rampalarını arama üzere çok fazla rol üstlendi.

Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgale başlamasının akabinde Kiev, Batı ülkelerinden F-16 uçağı talep etti.

Ukraynalı pilotlar şu anda Danimarka’da eğitiliyor ve uçakların yaz aylarında teslim edilmesi bekleniyor.

Ocak 2024’te ise Slovakya birinci F-16’larını teslim alan son ülke oldu.

Bırakın üretimini sürdürmek, bir savaş uçağını 50 yıl boyunca hizmette tutmak hiç de kolay bir şey değil.

Dünyada hava kuvvetlerinin hala F-16’ları istemesinin nedeni, dizaynının nitekim yenilikçi olması ve Vietnam Savaşı’ndaki hava muharebesinden alınan birtakım sıkıntı dersler.

Getty Images MiG-17 uçağı, Vietnam Savaşı’nda Kuzey Vietnam tarafından kullanıldı ve ABD uçakları için büyük tehlike yarattı

VİETNAM SAVAŞI

ABD, 1960’larda düşman uçakları vurmak için yeni bir teknoloji olan havadan havaya füzeler kullanıyordu.

1965’te Vietnam Savaşı başladığında, F-4 Phantom II üzere savaş uçaklarında silah yoktu, uçağın füzelerinin kâfi olacağına inanılıyordu.

Ancak füzelerle donatılmış Amerikan uçakları, Vietnam’daki savaş geliştikçe küçük ve çevik Sovyet imali MiG uçaklarıyla karşı karşıya geldi.

Kuzey Vietnam’ın birtakım MiG’leri, 1950’lerin başında Kore yarımadasında savaşan Sovyet uçaklarının neredeyse aynısıydı. Bunlar Batı’da modası geçmiş olarak görülüyordu, lakin Amerikan uçaklarının füzelerini kullanamadığı yakın muharebelerde sorun yaratabiliyordu.

1965-68 yılları ortasında, Amerikan uçakları hala kaybettiklerinden daha fazla Kuzey Vietnam uçağı düşürse de ortadaki fark süratle azalıyordu.

Büyük ve çift motorlu Amerikan uçaklarını uzaktan tespit etmek epeyce kolaydı; küçük ve tek motorlu MiG’ler ise o denli değildi.

ABD’nin buna karşı tahlillerinden bir tanesi, giderek gelişen Sovyet uçaklarına karşı savlı yeni bir tasarımdı.

ABD savunma yetkilileri 1960’ların sonunda, ses suratının üç katı süratle uçabilen dev bir savaş uçağı olan Sovyet MiG-25’in ortaya çıkmasıyla esasen alarma geçmişti.

MiG-25’e karşı, radar güdümlü füzelerle düşman uçaklarını yüksek irtifada vurmak üzere tasarlanmış McDonnell-Douglas F-15 Eagle tasarlandı.

Ancak Sovyetler Birliği, Polonya ve Doğu Almanya üzere Varşova Paktı müttefikleri, daha düşük düzeyde uçacak ve savaşacak binlerce savaş uçağını daha alana sürdü.

Getty Images 9G’lik kuvvet hem uçağın gövdesine, hem de pilota büyük yük bindiriyor

9G’LİK KUVVETE DAYANABİLECEK BİR UÇAK

Isı güdümlü füzeler ve bir silahla düşman uçaklarını vurabilecek küçük, çevik bir uçağa da gereksinim vardı.

Bu kârlı proje için beş tasarım yarıştı ve iki tanesi süratle öne çıktı. Bunlar General Dynamics’in (şimdi Lockheed-Martin’in bir parçası) YF-16 uçağı ve rakip Northrop’un YF-17 uçağıydı.

YF-16, yakın muharebe için tasarlanmıştı. F-15’in uzun menziline gereksinim duymuyor, münasebetiyle çok daha küçük ve hafif olabilecekti. Ayrıyeten F-15’in iki motoruna karşılık yalnızca bir motora muhtaçlık duyuyordu.

Hafif ve güçlü motor kombinasyonu yüksek bir “itme-ağırlık oranı” yaratarak yalnızca yüksek sürat değil tıpkı vakitte keskin dönüş kabiliyeti de sağlıyordu. Yakın muharebe için ülkü bir uçaktı.

F-16, 9G’lik kuvvete dayanacak biçimde tasarlandı. Yani uçağın hızlanmasıyla nedeniyle yerde 1 kilogram olan rastgele bir yük uçağın içinde birdenbire 9 kilograma çıkabiliyordu.

Yüksek G kuvvetiyle uçmak hem uçak gövdesi hem de pilot üzerinde muazzam bir gerilim yaratabiliyor.

Pilotun yüksek G dönüşlerinde şuurunu müdafaasına yardımcı olmak için F-16’daki kokpit koltuğu yatıyor.

Bu da pilot üzerindeki kimi tesirleri azaltmaya yardımcı oluyor.

Jeff Bolton, hem pilotluk eğitimi hem de özel misyonlar için kullanılan F-16’nın iki koltuklu versiyonunda iki defa uçmuş bir havacılık gazetecisi.

Bolton, “Uçak bir eldiven üzere. Bindiğinizde tam manasıyla deri bir sürüş eldiveni giymiş gibisiniz” diyor ve ekliyor:

“Ben neredeyse 1,9 metre boyundayım, bu yüzden bana çok dar geliyor ancak tekrar de koltuğumu sonuna kadar indirebiliyordum ve elimi kaskımla kanopi ortasına sokabiliyordum. Sanırım beden o anda uçağı giydiğini anlıyor.”

Getty Images

F-16’nın kokpit tasarımı, yatık bir koltuk ve güzel bir görünümden çok daha öteye gidiyor.

Uçağın dizayncıları, 1. Dünya Savaşı’ndan bu yana savaş uçaklarının en yaygın özelliklerinden biri olan, pilotun bacakları ortasındaki denetim çubuğunu değiştirdi.

Bunun yerine F-16’nın kokpitinin sağ tarafına, bir bilgisayar oyunu uçuş simülatöründe kullandığınıza çok benzeyen joystick usulü bir kumanda eklendi.

Kumanda, en azından F-16’nın birinci örneklerinde, pilot ona kuvvet uyguladıkça hareket etmiyordu. Bunun nedeni F-16’nın kısmen bir uçuş bilgisayarı tarafından uçağın denetim yüzeylerinde daima küçük ayarlamalar yapılarak uçurulmasıydı.

Şimdi “fly-by-wire” olarak bildiğimiz bu sistem artık Boeing 777 ve Airbus A320 üzere çağdaş uçakların birçoklarında kullanılıyor.

UÇURMASI ÇOK RAHAT

F-16 park halindeyken de fütüristik görünüyordu.

Havada ise tecrübeli pilotlar için bile bir yepisyeni bir hislere yol açabiliyordu.

İngiltere’deki Kraliyet Havacılık Derneği’nde askeri havacılık uzmanı olan Tim Robinson, “Pilotların ‘G-locking’ (yüksek G kuvvetinde bayılma) yaşadıkları durumlar oluyordu. Pilotları fizyolojik hudutlarının ötesine itebilecek bir uçak. Bu yalnızca 9G’de tesirinde kalabildiği için değil, tıpkı vakitte 9G’ye çok süratli bir halde gelebilmesinden kaynaklanıyor” diyor.

Bolton, F-16 ile yaptığı uçuşlardan birinde tam da bunu deneyimlediğini anlatıyor.

F-16’nın reaksiyon vermesi için kumandasına çok az kuvvet uygulamak kâfi.

Bolton, “Çok ufak dokunuşlar bunlar lakin bir de bakıyorsunuz ki göğsünüzde 9G’lik kuvvet var. Yani benim üzere 100 kiloysanız bunu dokuzla çarpın. O noktada tüm dünya üstünüze çöküyor” diyor.

F-16 kısmen fly-by-wire sistemi sayesinde, kısmen de büyük kaldırma kuvveti üreten kanatlara sahip güçlü gövdesi nedeniyle pilotlar tarafından ekseriyetle uçurması çok kolay olarak tanımlanıyor.

İlk kere uçtuğunda Bolton, irtifa kaybetmeden 360 derecelik bir dönüş yaptığını ve yanındaki eğitmenin, “İşte bu mükemmeldi” dediğini anımsıyor.

Bolton uçağın “eğitmenlerin başını kanopinin kenarlarına çarptıracak” kadar hassas olduğunu söylüyor.

‘VAHŞİ GELİNCİK’

Şu anda Boeing 777 pilotu olan John Waters, 2013 yılında ABD Hava Kuvvetleri için F-16 pilotluğu yapmaya başladı.

Suriye’de IŞİD’e karşı kara hücum misyonlarında uçtu ve SEAD (Düşman Hava Savunmasının Bastırılması) ismi verilen, pilotların “Vahşi Gelincik” lakabını taktığı yer tabanlı füze mevzilerini tespit etmeye yönelik tehlikeli misyonlar için eğitim aldı.

F-16’lar görüş alanının çok ötesindeki bir düşman savaş uçağına radar güdümlü füze fırlatabiliyor, yerdeki bir gayeye güdümlü bomba atabiliyor ve bir düşman radar bölgesine radyasyon arayan bir füze ateşleyebiliyor. Üstelik hepsini birebir anda yapabiliyor.

Waters, “Bunların üçünü de birebir anda yapıyorsanız Yabanî Gelinciği tam manasıyla yapıyorsunuz demektir” diyor.

Getty Images F-16’ların şu anda yaptığı en tehlikeli vazifelerden biri ‘Vahşi Gelincik’

F-16’NIN GELECEĞİ

Waters, mesleğinin sonlarına gerçek hava şovlarında F-16 uçaklarıyla şov uçuşları ve akrobasi rutinleri yapıyordu.

BBC’ye F-16’nın kokpitine birinci defa girdiği anı anlatan Waters, “Phoenix’te Temmuz ayıydı ve hava 48 dereceydi. Çok fazla duyusal yüklenme vardı. Sıcaklık, jet gürültüsü…sadece birkaç kere simülatörde kullandığınız bir uçağı kullanıyorsunuz” diyor.

Waters yaklaşık 1,5 kilometre yükseldikten sonra maskesini düşürdüğünü ve hem sıcaktan hem de F-16’yı birinci sefer uçurmanın heyecanından terden sırılsıklam olduğunu söylüyor:

“O anın tadını çıkarmak için bir dakikamı ayırdım. O gücü üst itmek inanılmaz bir his. Ve o vakte kadar uçurduğum en kuvvetli uçaktı.”

Waters’a nazaran F-16’yı uçurmanın tek sıkıntı kısmı iniş yapmak:

“İyi bir iniş yapmak her vakit kolay değil zira uçak uçmaya devam etmek istiyor.”

F-16, ABD ve birtakım NATO üyelerinin hava kuvvetleri tarafından Lockheed imali bir öbür savaş uçağı olan F-35 ile değiştirilme sürecinde.

Her bir F-35’in maliyeti 100 milyon dolardan fazla ve F-35, radarlara yakalanmadan çok evvel düşman uçaklarını uzun menzilli füzelerle imha etmek üzere tasarlanıyor.

Eklentileri olmayan bir F-16 bu fiyatın yalnızca üçte birine mal olabilir.

F-35’in birinci uçuşundan bu yana 50 yıl geçmesi 2056’yı bulacak. O vakit bile dünyanın bir yerlerinde F-16’ların hala uçuyor olma ihtimali yüksek.