Montana’dan Teksas eyaletine kadar gün içinde görülen en düşük sıcaklık rekorları kırıldı. Milyonlarca insan bu tehlikeli derecede düşük sıcaklıklardan etkilenirken, göl tesirli ağır kar yağışı ve kar fırtınaları Büyük Göller ve Kuzeydoğu kısımları boyunca şiddetli tesirler meydana getirdi.

‘KUTUP GİRDABI’

Populer Science Türkçe’de yer alan detaylara nazaran bu şiddetli soğuk olayları, kutup jet akımının güney kesitlerin içlerine kadar gidip soğuk Kuzey Kutbu havasını genelde bu çeşit durumların yaşanmadığı bölgelere taşıdığı vakit meydana geliyor. Kutup jet akımı, Kuzey Kutbu ile daha ılıman hava ortasındaki hudut boyunca devam eden ve kışın görülen bir hava akıntısı. Hava olaylarının enteresan bir yanı da, bu jet akımının çok daha üzerindeki öteki bir hava akımında gerçekleşen değişimlerle kontaklı olarak meydana gelmeleri. Bahsettiğimiz jet akımı, stratosfer katmanının ortasında Kuzey Kutbu’nun etrafında dolaşan büyük bir hava akıntısı olan stratosferik kutup girdabı.

Bu stratosferik girdap bozulduğu yahut genişlediği vakit, öteki jet akımını da saptırıyor ve onu birtakım alanlarda güneye yanlışsız iterek, soğuk havaların patlak vermesine sebep oluyor.

Kuzey Kutbu’ndan gelen mevcut soğuk basınçlı hava, kutup girdabının ABD üzerindeki alt stratosferde bu kadar ileri kadar genişleyip neredeyse ikiye ayrılmasıyla birlikte bu örüntüyle ahenk sergiliyor. Bu genişlemeye sebep olmuş olabilecek birden fazla sebep bulunsa da, genişleme muhtemelen evvelki iki haftada yüksek enlemlerde görülen hava durumuyla bağlantılı.

HAYIR, SOĞUK GLOBAL ISINMAYA MUHALİF BİR DURUM DEĞİL

Dünya kayıtlardaki en sıcak yılını şimdi yaşamışken, bu kadar soğuk hava rekorunun kırılması şaşırtan gelebilir. Pekala bu ani soğuklar, insan kaynaklı global ısınmaya ters bir durum mu? Atmosfer ve iklim bilimci Mathew Barlow, kesin ve tartışmasız halde muhalif bir durum olmadığını söylüyor.

Tek bir hava olayının global ısınmayı kanıtlayamayacağını yahut çürütemeyeceğini belirten Barlow, yapılan pek çok çalışmada, fizikî münasebetlerden kestirim edilip anlaşıldığı üzere inanılmaz soğuk hava olaylarının sayısında global ısınmayla birlikte azalma olduğunun gösterildiğini aktarıyor.

Küresel ısınmanın, beklentilerin tersine bu cins olayların yoğunluğunda destekleyici bir rol oynayıp oynamadığı ise şimdi belirli değil. Birtakım araştırmalarda, rol oynadığı ileri sürülüyor.

2021 yılının şubat ayında görülen ve Teksas eyaletindeki elektrik şebekesini önemli formda bozan soğuk hava dalgası da genişleyen bir stratosferik kutup girdabıyla ilişkilendirilmiş. Barlow kendisi ve meslektaşlarının, Kuzey Kutbu’nda meydana gelen global ısınmayla alakalı değişimlerin, bu cins girdap bozulmalarının mümkünlüğünü artırdığını akla getiren deliller sunduklarını aktarıyor. Yüksek enlemlerde meydana gelen ve Arktik artış biçiminde bilinen ısı artışının bölgesel kar örtüsü ve deniz buzu üzerindeki tesirleri, hava durumu kalıplarında genişleme meydana getirip kutup girdabının esnemesiyle sonuçlanabilir.

Barlow, daha yakın vakit evvel ise ABD, Avrupa ve Kuzeydoğu Asya’nın geniş kısımlarında kelam konusu şiddetli soğuk hava olaylarının sayısı bariz halde azalırken (küresel ısınmayla beklendiği üzere), Kuzey Kutbu’ndaki kaynak bölgelerinde süratli ısınmaya karşın şiddetlerinde paralel bir azalma saptanmadığını gösterdiklerini söylüyor.

Bu yüzden gelecekte bu şiddetli soğuk hava olaylarının daha az görülmesi beklenebilse de, pek çok bölgenin harika soğuk havalar için hazırlıklı kalması gerekiyor. Kuzey Kutbu’ndaki yüzey şartları, stratosferik kutup girdabı ve orta enlemdeki kış havası ortasındaki tesir güzergâhlarının daha âlâ anlaşılması, bu olayların ve şiddetlerinin daha âlâ varsayım edilmesini sağlayacak.