Türkiye’de en fazla küçükbaş bulunan vilayetlerden olan Van‘da, bilhassa Gürpınar ilçesi hayvan sayısıyla dikkat çekiyor. İlçedeki küçükbaşlar ortasında en dikkat çekeni ise Norduz koyunu. Dünyada yalnızca Gürpınar ilçesinin Norduz bölgesinde bulunan bu koyun, dayanıklılık, yaşama mühleti ve adaptasyon yeteneğiyle biliniyor.

Norduz koyunu, uzun bacaklı ve yüksek yapılı, boynu büsbütün yapağı ile kaplı, üç kesimli kuyruklu, siyah beyaz ve kül renkli, erkekleri boynuzlu, dişilerin ise yaklaşık yarısı boynuzlu olan bir ırk olarak öne çıkıyor. Norduz koyunu, Türkiye’nin değerli gen kaynakları ortasında ve kuşağı müdafaa altında bulunuyor. Irkın eti, sütü ve öbür özellikler bakımından öbür koyunlara nazaran daha kaliteli randıman elde ediliyor. Bu koyunların öbür özelliği de 13 kaburgasının bulunması.

ÜNİVERSİTEDE ARAŞTIRMA KISMI KURULDU

2018 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde, Norduz Koyunu ve Keçisi Uygulama ve Araştırma Merkezi kuruldu. Bu merkez, Gürpınar ilçesinde yetiştirilen ve üstün özellikler gösteren Norduz koyunu ve keçisinin müdafaa altına alınması, yetiştirilmesi maksadıyla çalışmalar yapıyor.

Nesli müdafaa altında olan ve Türkiye’nin de kıymetli gen kaynaklarından Norduz koyunu kuşağı ise bir köy sayesinde yok olmaktan kurtuldu. 1990’lı yıllarda Norduz bölgesindeki birçok köyde vatandaşlar, güvenlik nedeniyle öbür vilayetlere göç etti. Geçimlerini tarım ve hayvancılıkla sağlayan köylüler, ellerindeki hayvanları satıp bölgeden ayrıldı. Bölgedeki göçlerle, Norduz koyununun jenerasyonu de tehlikeye girdi.

Geçerli köyünde yaşayanlar, bölgeden ayrılmadı ve koyunlarını da satmadı. Bölgede sayısı fazla olan fakat göç sırasında satılan Norduz koyununun jenerasyonu, göç etmeyen tek köy olan Geçerli halkı sayesinde korundu. 2007 yılında ise Norduz koyunu kuşağının korunması için çalışmalar da büyükşehir maddesiyle mahalle olan Geçerli’den başlatıldı.

“BİZ GÖÇ ETMEDİK'”

Halen hayvancılığın yapıldığı Gürpınar’a yaklaşık 60 kilometre uzaklıktaki Geçerli Mahallesi’nde yaşayan Ömer Ertaş, 1990’lı yıllardaki göçlere değinerek, “Biz o periyot göç etmedik, hayvanlarımızı da satmadık. Norduz koyunu, yalnızca o periyot bizim köyde kaldı. Hayvancılığa devam ettik. Yalnızca bu bölgede bizim köyümüz göç etmedi.

Elimizdeki koyunları satmadık. Bizim köy, Norduz koyununun jenerasyonunu kurtardı. Köyümüz olmasaydı, Norduz koyunu kalmazdı. Çok şükür şimdiye kadar da muhafazaya devam ediyoruz. Şu an da köyde 600- 700 koyunumuz var. Kışın yalnızca çobanlar kalıyor. Bizler Van kent merkezine gidiyoruz. İlkbahar da köyümüze gelerek hayvancılığa devam ediyoruz” dedi.

“IRKIN BUGÜNE GELMESİNDE ÖNCÜLERDEN'”

İlçe Tarım ve Orman Müdürü Yakup Ayten, Geçerli Mahallesi’nin pahasını vurgulayarak, “Eğer Geçerli Mahallesi olmasaydı tahminen bugün biz Norduz koyunu ırkından bahsetmemiş olacaktık. Geçerli Mahallesi Norduz koyunu ırkının bugüne kadar gelmesinde en büyük öncülerden birisi diyebiliriz. Hasebiyle proje buradan başlatıldı.

Küçükbaş hayvancılığın ağır olarak yapıldığı ilçemizde yaklaşık 600 bin küçükbaş hayvanımız var. Bunun yaklaşık 250 bini Norduz bölgemizde bulunmaktadır. Bu 250 bin hayvanın 18-20 adedinin saf Norduz koyunu ırkının olduğunu düşünmekteyiz. Gen kaynaklarını müdafaa ismine işletmelerdeki hayvan sayısını arttırarak üreticinin para kazanmasını sağlamak, bunun dışında Norduz koyunu etine coğrafik işaret kazandırmayı hedefliyoruz. Son yıllarda kıymeti giderek azalan yün yaprağının da işlenmesi ile alakalı projeler geliştirerek üreticiyi kırsalda, kendinin daha evvelden bildiği işi terk etmesinin önüne geçmek ismine tedbirler almayı hedefliyoruz” diye konuştu.

“EKİPLER TEK TEK BELİRLİYOR”

Tarımsal Araştırmalar ve Siyasetler Genel Müdürlüğü’ne bağlı Van Gölü ve Zap Havzası’nı içeren bölgeden sorumlu olarak Van’da kurulan Van Ziraî Araştırma Enstitüsü, bu ırkın yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaması için çeşitli projeler yürütüyor. Bu yıl başlatılan 2 proje kapsamında, Norduz bölgesindeki 26 mahalledeki koyunlar, takımlar tarafından tek tek denetim edilip, en saf Norduz koyunları tespit ediliyor ve yetiştiren çiftçilere de takviye sağlanıyor.

Bölgede sayı tespit çalışmalarının sürdüğünü belirten Van Ziraî Araştırma Enstitüsü Müdürü Erdal Orman, çiftçilerle görüşülüp, belirlenen Norduz koyunlarının başka sürülerden farklı tutulmasını istediklerini kaydederek, “Bu projelerle Norduz koyununu muhafaza altına alma, dünyaya tanıtma ve jenerasyonunun tüm özellikleri ile birlikte koruma edilmesi sağlanacak” dedi.

Erdal Orman, Van, Muş, Bitlis, Ağrı ve Hakkari vilayetlerini içine alan bölgede yeni kurulan enstitünün birinci hedeflerinden birinin, bu bölgeye has bitki ve hayvan genetik kaynaklarının korunması ve kuşağının devamının sağlanması olduğunu söyledi. Ülkedeki küçükbaş hayvancılığının merkezi pozisyonundaki Van’ın tıpkı vakitte meraların varlığının da değerli olduğuna dikkat çeken Orman, “Bu yörenin geniş mera imkanları, farklı bitki tipleri ve farklı yükseklikteki yaylaları farklı koyun varyantlarının burada ahenk sağlamasına, yayılmasına sebep olmuş. Norduz koyunu da bunlardan biri. Akkaraman varyantı olarak bilinen Norduz koyunu, bu bölgeye has bir koyun. Yeni kurulan enstitümüzle yeni 2, daha evvel yürütülen 1 proje ile Norduz koyunu müdafaa altına almıştır” dedi.

“YERİNDE KORUNMA OLACAK'”

Erdal, ‘Yerli Genetik Kaynaklarımızın Yetiştirici Elinde Korunması ve Sürdürülebilirliği’ isimli projenin olduğunu belirterek, “Bu proje kapsamında Norduz bölgesinde Norduz koyununun özelliklerini taşıyan koyunlar öncelikle tespit ediliyor. Daha sonra teşvik hedefli muhakkak sayıda hayvanlar için destekleme ödemesi yapılıyor. Bir taahhütnameyle bu proje sürdürülüyor. Buna nazaran sürü sahibi yahut yetiştirici bu Norduz koyunu sürüsünü ayırıyor ve 5 yıl boyunca satmıyor.

Böylelikle bu koyun çeşidi kendi merasında kendi ortamında müdafaaya alınmış oluyor. Yani ‘Yerli Genetik Kaynaklarımızın Yetiştirici Elinde Korunması ve Sürdürülebilirliği’, ‘Norduz Koyununun Fizikî Özelliklerinin Tanımlanması, Süt Randımanı ve Bileşenlerine Etkisi’ ve ‘Norduz Koyununun Denetimli Kurallarda Muhafazası’ isimli 3 proje ile Norduz koyununu müdafaa altına alma, dünyaya tanıtma jenerasyonunun tüm özellikleri ile birlikte koruma edilmesi sağlanacak” diye konuştu.

Buradaki çiftçiler desteklenirse çiftçi hayvanına, köyüne sahip çıkar ve köylü istediği randımanı aldıkça köyde kalma mühleti daha uzar. Yoksa köylerimiz boşalıyor” diye konuştu.