Dr. Adam McConnel, Donald Trump’ın yaptığı son açıklama üzerine, ABD’nin NATO’dan çıkması halinde AB’nin durumunu ve Türkiye’nin NATO üyesi ülkelerle geleceğini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

“Taraflar Avrupa yahut Kuzey Amerika’da içlerinden birine yahut birkaçına karşı yapılacak silahlı bir hücumun hepsine karşı yapılmış bir akın sayılacağı ve münasebetiyle bu türlü bir silahlı hücumun vuku bulması halinde her birinin Birleşmiş Milletler (BM) koşulunun 51. unsuru ile tanınan kişisel yahut toplu legal müdafaa hakkını kullanarak silahlı kuvvet kullanılması da dahil olmak üzere gerekli gördüğü her türlü önlemi ferdî olarak ve başka taraflarla birlikte derhal almak suretiyle atağa uğrayan taraf yahut taraflara yardım edeceği konusunda mutabık kalmışlardır.”[1]

“Türkiye’nin, NATO Müttefiklerinin tam isteği ve anlayışı olmadan Sovyet müdahalesine yol açacak bir adım atması durumunda, NATO müttefiklerinizin Türkiye’yi Sovyetler Birliği’ne karşı müdafaa yükümlülükleri olup olmadığını kıymetlendirme bahtına sahip olmadıklarını umarım anlayacaksınız.”[2] Eski ABD Lideri Donald Trump’ın NATO’ya yönelik son tehditlerinin yarattığı şok [3] ve panik [4] halini izlemek eğlenceli olmakla birlikte son derece trajik tonlar içeriyordu. Günün teması şaşkınlıktı. Bu nedenle ABD Lider Yardımcısı Kamala Harris hudutları yatıştırmakla görevlendirildi. Lakin tarihi anın farkındalığını tabir etmek ve dikkatli davranmak yerine, kendisi ya da konuşma müellifleri son derece sönük bir söylemi tercih etti; “Uluslararası kural ve normları savunmalıyız.”[5] Bunu tam da ABD’nin Gazze’de ateşkes daveti yapan bir dizi Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu kararını veto ederken ve İsrail’in bu “uluslararası kural ve normları” en kanlı ve iğrenç halde ihlal etmesini engellemekten büsbütün aciz olduğunu kanıtladığı bir vakitte söyledi. Washington’daki yetkililer kelamda ülkülerini yerine getirmezken ya da getiremezken bu çeşit basmakalıp kelamlara kim inanır?

Türkiye’nin NATO gerçeği

Türkiye-ABD ilgilerinin 25 yıllık bir gözlemcisi olarak, Trump’ın savunma harcamalarında hissesine düşeni yapmayan NATO üyelerini Rusya’yla tehdit etmesinin akabinde aklıma tek bir özlü kelam geldi; “Peki, nasıl bir hismiş?” Açıkçası, Trump’ın tehdidinin NATO başşehirlerinin birçoklarında yol açtığı telaş ve kaygıya hiç sempati duyamadım. Türkiye, Haziran 1964’ten bu yana NATO Mutabakatı’nın tüm üyeleri eşit derecede bağlayan bir karşılıklı savunma mukavelesi olmadığı gerçeğiyle yaşadı. 5. unsur yalnızca Washington’ın karar vermesi halinde uygulanabilirdi. Almanya Şansölyesi Olaf Scholz’un argüman ettiğinin tersine, Türkiye NATO’nun tam olarak “hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için”[6] olmadığını uzun vakittir biliyordu. Scholz da hiçbir tarihi farkındalık göstermeden ve anın aciliyetine yenik düşerek, “NATO’nun yardım garantisinin rastgele bir formda izafî hale getirilmesi sorumsuzca ve tehlikelidir ve sırf Rusya’nın çıkarınadır”[7] sözlerini kullandı. Buna yürekten katılıyorum. Fakat eski ABD Lideri Lyndon Baines Johnson’ın Ankara’ya gönderdiği makus şöhretli mektup kamuoyuna yansıdığında, başka NATO üyeleri Başkan’ın tavrının NATO Muahedesi’nin ihlali manasına gelebileceği yahut ABD’nin kararlılığına duyulan genel inancın bu çeşit hisler nedeniyle zayıflayabileceği istikametinde özel bir kaygı söz etmemişlerdi. Tam bilakis, Türkiye “güvenilmez” aktör olarak yaftalanmıştı ve ABD, Türkiye’nin 1974 Kıbrıs müdahalesinden sonra Ankara’ya silah ambargosu uygulayacak kadar ileri gitti.[8]

Washington’ın bu tavrı Türkiye’yi son 40 yılda kendi yerli savunma endüstrisini geliştirmeye zorladı.[9] Türkiye ayrıyeten İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya iştirakini öteki NATO üyelerinden taviz koparmak için bir levye olarak kullanmak zorunda kaldı zira NATO’da Türkiye’ye eşit meşruiyet tanınmadı. Bu odunların ilgili olduğu mevzular – F-16 modernizasyon kitleri, İsveç ve Kanada’nın uyguladığı silah ve teknoloji ambargoları, NATO’nun hem Suriye’de hem de Avrupa’da terör örgütü PKK/SDF’ye yönelik samimiyetsiz tavrı – asla bu türlü bir siyasi zorlamaya muhtaçlık duyan bahisler olmamalıydı. Aslında bu mevzulardaki siyasetler Washington ya da Brüksel’deki yetkililerin aklına geldiği andan itibaren kusurluydu. Şayet Washington ve başka NATO başşehirleri bu mevzulara mantıklı, tarafsız ve dürüst bir formda yaklaşsalardı, Ankara ile NATO’nun geri kalanı ortasındaki münasebetler son 10 yılda herkesin faydasına olacak biçimde çok daha sıkıntısız olurdu.

ABD’siz NATO mu?

Trump’ın ABD’yi NATO’dan çıkarma tehdidi de bir o kadar çılgıncaydı ve görebildiğim kadarıyla açıkça lisana getirilmeyen sonuçları Brüksel’de tüyleri diken diken etti. Çünkü Washington’ın olmadığı bir NATO, Türkiye’yi İngiltere’yle birlikte ittifakın iki baskın askeri gücünden biri haline getirecektir. Türkiye büyük bir farkla NATO’nun en büyük 2’nci konvansiyonel ordusuna sahip ve önde gelen bir insansız hava aracı gücü olarak ortaya çıktı. Ankara kıymetli yerli savunma üretim kapasitelerine sahip ve son 10 yıldır Suriye, Libya ve Kafkas Dağları üzere çeşitli yerlerde Rus kuvvetleriyle karşı karşıya geldi. Enteresandır ki Trump’ın tehditleri ve Avrupa’nın askeri kapasite eksikliği hakkındaki son tahliller, Türkiye hakkında kayda paha bir şey söylemekten ihtimamla kaçınıyor. [10]

ABD’nin NATO’dan çıkmasıyla birlikte, yıllardır Türkiye’yi 2’nci sınıf bir üye olarak gören kimi NATO başşehirlerinin Ankara’nın ittifak içindeki liderlik rolünün artmasını kabul etmekten diğer dermanları kalmayacak. Daha evvel Türkiye’nin NATO’nun Doğu Akdeniz güvenlik düzenlemelerinin başkanı haline getirilmesi gerektiğini savunmuştum.[11] Fakat ABD’nin NATO’dan çıkması bir adım daha ileri giderek Türkiye’yi Orta ve Batı Avrupa’nın tüm güvenlik düzenlemelerinin başkanı haline getirecektir.

Türkiye-ABD işbirliği yenileniyor mu?

Öte yandan, ABD’li yetkililerin son 10 yılda Türkiye’ye karşı attığı pek çok üzücü adım ve ABD’nin PKK’nın Suriye kolunu desteklemeye devam etmesi, bağların yenilenmesine yönelik umutların yeni gelişmelere kadar beklemesi gerektiğini açıkça gösteriyor. Sonuç olarak, kasım ayındaki ABD seçimleri yaklaşır, Rusya Ukrayna’daki pozisyonunu düzgünleştirirken ve Gazze’deki çatışma azalma belirtisi göstermezken, ABD ve NATO yetkililerinin Ankara ile bağlantıları tekrar inşa etmeleri için bir fırsat penceresi açılmış olabilir. Trump odaklı kıyamet senaryolarının hiçbiri gerçekleşmese bile, tıpkı ABD ve NATO yetkilileri Türkiye hakkındaki önyargılarını daha rasyonel ve istikrarlı bir halde değerlendirebilirlerse daha kalıcı bir ilerleme sağlanabilir.

[1] Kuzey Atlantik Muahedesi’nin 5. hususu.

[2] U.S. President Lyndon Baines Johnson (LBJ) to Türkiye’s President İsmet İnönü, 5 June 1964. Referans için bakınız: The Middle East Journal, Summer 1966, s. 387.

[3] https://www.nytimes.com/2024/02/15/us/politics/trump-nato-threat.html#: ~: text=News%20Analysis-,Trump’s%20NATO%20Threat%20Reflects%20a%20Wider%20Shift%20on%20America’s%20Place,segment%20of%20the%20American%20public.

[4] https://www.nytimes.com/2024/02/16/world/europe/biden-putin-navalny.html

[5] Ibid.

[6] https://www.nytimes.com/2024/02/14/world/europe/europe-nato-trump-ukraine.html

[7] Ibid.

[8] The official U.S. documents from the era make clear that Washington saw Greece as the primary impediment to a solution in Cyprus, but Türkiye was treated as the malcontent. See: https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1964-68v16

[9] Örneğin, bakınız: Füsun Türkmen, Türkiye-ABD Bağları, s. 98-105; Nasuh Uslu, Türk-Amerikan Bağlantıları, s. 177-179; Suha Bölükbaşı, “The Johnson Letter Revisited,” Middle Eastern Studies, Temmuz 1993, s. 505-506.

[10] https://www.nytimes.com/2024/02/14/world/europe/europe-nato-trump-ukraine.html; https://www.nytimes.com/2024/02/18/world/europe/europe-russia-munich-conference.html

[11] https://www.aa.com.tr/en/analysis-news/-turkey-s-new-regional-security-role-70-years-late/1350816

[12] https://www.aa.com.tr/en/turkiye/turkish-president-erdogan-receives-us-senators-in-ankara/3143313; https://www.reuters.com/world/us-turkey-ties-now-have-significant-momentum-senator-murphy-says-2024-02-21/; https://www.mfa.gov.tr/sayin-bakanimizin-abd-li-senatorler-jeanne-shaheen-ve-chris-murphy-yi-kabulu–20-subat-2024–ankara.en.mfa; https://carnegieendowment.org/2024/02/12/can-f-16-deal-revive-turkish-american-partnership-pub-91606

[13] https://www.aa.com.tr/en/world/interview-us-senator-lauds-positive-relations-with-very-important-ally-turkiye/3144760

[Dr. Adam McConnel, 9 yıl boyunca Türk Tarihi dersleri verdiği Sabancı Üniversitesinde Tarih alanında yüksek lisans ve doktora derecesine sahiptir.]

*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.