İşçi Sıhhati ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi’nin Çocuk İş Cinayetleri Raporu’nda Mesleksel Eğitim Merkezleri’nde (MESEM) ömrünü yitiren çocuk personellere vurgu yapıldı. Raporda, son bir yılda en az 671, AKP’nin iktidar olduğu periyotta ise en az 907 çocuğunun hayatını kaybettiği tespitine yer verildi. Raporda, MESEM’e ait; “Patronlara, çırak ve stajyer çalıştırmaya dönük bu teşvik tıpkı vakitte çocuk işgücünü iş kazalarının, iş cinayetlerinin en fazla yaşandığı küçük işletmelere itmiştir. Bu işletmelerin genel kontroller ve personel sıhhati ve iş güvenliği kontrollerinde en az denetlenen yerler olması da çocuk çalışanlara yönelik sömürü ve kuralsızlığı arttırmıştır” kıymetlendirilmesi yapıldı.

İSİG Meclisi, Çocuk İş Cinayetleri Raporu’nu yayınladı. Raporda, MESEM kapsamında çalışırken hayatını yitiren çocuklar için başka bir başlık açıldı. Raporda, son bir yılda en az 671, AKP’nin iktidar olduğu periyotta ise en az 907 çocuğunun hayatını kaybettiği tespitine yer verildi.

İSİG Meclisi, bu ay hazırlanan raporun MESEM kapsamında staj gördüğü işyerlerinde hayatını kaybeden (çocuk emekçiler Arda Tonbul ve Erol Can Yavuz şahsında) bütün çocuk emekçilere adandığı söz edilen raporda yapılan tespitler şöyle:

“2013-2023 YILLARI PERİYODUNDA EN AZ 671 ÇOCUK EMEKÇİ HAYATINI KAYBETTİ”

“2013 yılında en az 59 çocuk personel, 2014 yılında en az 54 çocuk personel, 2015 yılında en az 63 çocuk personel, 2016 yılında en az 56 çocuk personel, 2017 yılında en az 60 çocuk personel, 2018 yılında en az 67 çocuk personel, 2019 yılında en az 67 çocuk emekçi, 2020 yılında en az 67 çocuk emekçi, 2021 yılında en az 62 çocuk personel, 2022 yılında en az 62 çocuk emekçi, 2023 yılında en az 54 çocuk emekçi olmak üzere, 2013-2023 yılları devrinde en az 671 çocuk emekçi hayatını kaybetti…

2002 yılında en az 1 çocuk personel, 2003 yılında en az 18 çocuk emekçi, 2004 yılında en az 29 çocuk personel, 2005 yılında en az 27 çocuk personel, 2006 yılında en az 29 çocuk emekçi, 2007 yılında en az 28 çocuk emekçi, 2008 yılında en az 29 çocuk personel, 2009 yılında en az 12 çocuk emekçi, 2010 yılında en az 24 çocuk emekçi, 2011 yılında en az 24 çocuk emekçi ve 2012 yılında en az 15 çocuk personel hayatını kaybetti.

2013 yılında en az 18, 2014 yılında en az 20, 2015 yılında en az 20, 2016 yılında en az 19, 2017 yılında en az 18, 2018 yılında en az 27, 2019 yılında en az 14, 2020 yılında en az 13, 2021 yılında en az 11, 2022 yılında en az 13 ve 2023 yılında en az 17 ‘on sekiz yaşındaki işçi’ hayatını kaybetti…

“GÜNCEL BİR TARTIŞMA: MESLEKSEL EĞİTİM MERKEZLERİ (MESEM)”

Türkiye’de çocuk emeğinin sömürüsünde yaygın bir biçimde kullanılan temel yasal model çıraklıktır. Fakir ailelerin çocuklarına yapılacak eğitim yatırımının maliyetini ortadan kaldırmak üzere kurulan ve 1970’lerden bu yana uygulanan bu model sınıfsal eşitsizliği derinleştirmiştir. Muhakkak devirlerde çıraklığa ait mevzuat düzenlemeleri yapılmıştır. Lakin bu düzenlemeler çıraklığı ortadan kaldırmak ya da azaltmak üzere değil tam aksine mevcut yeni piyasa şartlarına ya da yasal değişikliklere ahenk sağlamak üzere geliştirilmiştir.

MESEM 2016 yılı sonuna kadar var olan ‘Çıraklık Eğitim Merkezlerinin devamı niteliğindedir. Yani (4+4+4 modeli birlikte) eğitim sisteminin içine daha fazla entegre edilmiş ve kitleselleştirilmiş bir çocuk personellik sisteminden bahsedebiliriz. MESEM uygulaması hayata geçirilirken AB ülkeleri örnek verilmektedir. Fakat milletlerarası iş kısmında Türkiye’nin rolünü düşündüğümüzde yapılan orta eleman yetiştirmek ve ucuz emek gücü ihracıdır.

“YANİ ÇOCUK PERSONELLİK ‘BİR GÜN OKULDA DÖRT GÜN İŞ YERİNDE EĞİTİM ALMA’ UYGULAMASIYLA MEŞRULAŞTIRILIYOR”

MESEM kapsamında yaklaşık 1,5 milyon öğrencinin olduğu açıklandı. Bu öğrencilerin yaklaşık 300 binini ise 18 yaşın altındaki çocuklardan oluşuyor. Yani çocuk personellik ‘bir gün okulda dört gün iş yerinde eğitim alma’ uygulamasıyla yasallaştırılıyor. Tabi bu uygulamanın kökenlerinde 24 Ocak kararları ve 12 Eylül darbesi ile hayata geçirilen neoliberal siyasetler, 1990’lı yıllardan itibaren eğitimin metalaştırılması ve sanayi-eğitim işbirliği siyasetleri, 2006 yılında MEB-Koç Holding işbirliği ile “Meslek lisesi memleket meselesidir” şiarıyla öğrencilerin sanayi için orta eleman olarak yetiştirilmeye başlanması TESK Genel Lideri Bendevi Palandöken’in ‘Bizim çıraklarımız çocuk emekçi değildir, onlar ustalarından meslek öğrenen öğrencilerdir’ kelamları ile hayata geçirilen adımlar bulunmaktadır.

“İŞÇİ SIHHATİ VE İŞ GÜVENLİĞİ KONTROLLERİNDE EN AZ DENETLENEN YERLER OLMASI DA ÇOCUK EMEKÇİLERE YÖNELİK SÖMÜRÜ VE KURALSIZLIĞI ARTTIRMIŞTIR”

Patronlara, çırak ve stajyer çalıştırmaya dönük bu teşvik tıpkı vakitte çocuk işgücünü iş kazalarının, iş cinayetlerinin en fazla yaşandığı küçük işletmelere itmiştir. Bu işletmelerin genel kontroller ve emekçi sıhhati ve iş güvenliği kontrollerinde en az denetlenen yerler olması da çocuk personellere yönelik sömürü ve kuralsızlığı arttırmıştır.

Tabi hatırlatmamız gereken bir konu var o da MESEM’lerde her yaştan öğrenci var. Bu durum da bir yandan yaşlılara kadar uzanan bir yelpazede tekrar işçileştirmenin hayata geçirildiğini öbür yandan eğitime dayanak ismi altında da devletten sermayeye kaynak aktarıldığını da göstermektedir.

“TÜRKİYE’DE HER YAŞTAN İNSAN SÜRATLE ÜCRETLİLER ORDUSUNA KATILDI”

MESEM’lerde ağırlaşan ‘çocuk işçiliğin objektif tabanını yoksulluk oluşturmaktadır’ Türkiye’de esasen binlerce çocuk aileleri geçinemediği için çalışmak zorundaydı. Bazen yazın çırak olarak bazen okul sonrası atölyeye giderek bazen de okulu bırakarak çalışıyorlardı. 2021 Eylül ayından itibaren ise derinleştirilen fakirleştirme siyasetleri ile Türkiye’de her yaştan insan süratle ücretliler ordusuna katıldı.

Doğal olarak maddi durumu makûs olan ailelerden çocuklar MESEM tercihinde (zorunluluğunda) bulundu. Böylelikle bir yandan okuyup öteki yandan çalışıp diploma, kalfalık ve ustalık dokümanı alma imkanları olacaktı. Lakin bu çocuklara sunulan gelecek organize sanayi bölgelerinde, besin, metal, kimya üzere kesimlerde orta eleman olma ya da hizmet dalı çalışanı olmaktı. Öteki yandan sıhhatlerini, çocukluklarını ve gençliklerini iş yerlerinde bırakacaklardı…

2013-2023 yıllarında çocuk iş cinayetlerinin işkollarına nazaran dağılımı şöyle:

– Tarım, Orman işkolunda 380 çocuk (250 personel ve 130 çiftçi); İnşaat, Yol işkolunda 71 çocuk; Metal işkolunda 46 çocuk; Konaklama, Cümbüş işkolunda 45 çocuk; Besin işkolunda 23 çocuk; Ticaret işkolunda 21 çocuk; Genel İşler işkolunda 20 çocuk; Dokumacılık, Deri işkolunda 17 çocuk; Nakliyecilik işkolunda 14 çocuk; Ağaç, Kağıt işkolunda 11 çocuk; Kimya, Lastik işkolunda 7 çocuk; Güç işkolunda 4 çocuk; Çimento, Toprak, Cam işkolunda 3 çocuk; Madencilik işkolunda 1 çocuk; İrtibat işkolunda 1 çocuk; Sıhhat işkolunda 1 çocuk; Elimizdeki datalar ışığında çalıştığı işkolunu belirleyemediğimiz 6 çocuk emekçi çalışırken hayatını kaybetti…

2013-2023 yıllarında çocuk iş cinayetlerinin yaşlara nazaran dağılımı şöyle:

– 4 yaşında 5 çocuk, 5 yaşında 5 çocuk, 6 yaşında 4 çocuk, 7 yaşında 7 çocuk, 8 yaşında 14 çocuk, 9 yaşında 13 çocuk, 10 yaşında 25 çocuk, 11 yaşında 16 çocuk, 12 yaşında 36 çocuk, 13 yaşında 44 çocuk, 14 yaşında 65 çocuk, 15 yaşında 99 çocuk, 16 yaşında 131 çocuk ve 17 yaşında 207 çocuk emekçi çalışırken hayatını kaybetti…

-Türkiye’de çocuk personellik 4 ila 8 yaş aralığında başlıyor. Tarımda toplayıcılık, çobanlık ve mevsimlik tarım personelliği yapan; sokakta mendil satan, cam silen çocuklar var. Lakin mevsimlik tarım personeli ve sokakta çalışan çocukların sayısında 8 yaşından itibaren önemli bir artış var. 10-12 yaşlarda dokuma ve metalde çalışan çocukları görüyoruz. 13-14 yaşlarından itibaren tarım, inşaat, sanayi ve hizmetlerde çalışan sayıları yüzbinlere ulaşan; 15-17 yaş kümesinde ise tarım başta olmak üzere konaklama, ticaret, inşaat, metal, dokuma ve besin üzere işkollarında çalışan milyonu aşkın çocuk personel var.

2013-2023 yıllarında çocuk iş cinayetlerinin yaşlara nazaran aylara şöyle:

– Ocak ayında 36 çocuk, Şubat ayında 27 çocuk, Mart ayında 31 çocuk, Nisan ayında 34 çocuk, Mayıs ayında 68 çocuk, Haziran ayında 68 çocuk, Temmuz ayında 105 çocuk, Ağustos ayında 119 çocuk, Eylül ayında 71 çocuk, Ekim ayında 45 çocuk, Kasım ayında 38 çocuk, Aralık ayında 29 çocuk personel çalışırken hayatını kaybetti…

-Mayıs ve Eylül aylarını içeren periyotta mevsimlik tarım çalışanı çocukların mevtini ağır bir biçimde görüyoruz. Öteki bir bakış açısıyla da tarım çalışanı çocukların Mayıs ayı ile birlikte okulu bıraktığını lakin Ekim ayında okullarına döndüğünü söyleyebiliriz.

-Yine okulların kapanmasıyla birlikte Temmuz ve Ağustos aylarında ‘yaz aylarında’ çalışan çocuk sayısının (tarıma ek olarak sanayi, inşaat ve hizmetler) kitlesel olarak arttığını belirtmeliyiz.

-MESEM üzere uygulamalarla kitleselleşen “adı öğrenci olan işçiliğin” bir sonucu olarak da bilhassa kış aylarında kentlerdeki OSB’lerden gelen çocuk personel vefatlarına giderek daha sık şahit olmaktayız. Örneğin son beş ayda 7 çocuk personel (çoğu MESEM kapsamında) çırak ya da stajyer olarak çalışırken hayatını kaybetti.

2013-2023 yıllarında Türkiye’nin 77 kentinde çocuk iş cinayeti gerçekleştiğini tespit ettik:

– 49 vefat Şanlıurfa’da; 40 vefat Gaziantep’te; 33’er vefat Adana ve İstanbul’da; 25 vefat Konya’da; 21 mevt Antalya’da; 19’ar vefat Ankara ve Bursa’da; 18 mevt Mardin’de; 17’şer vefat Aydın, Kocaeli ve Mersin’de; 16’şar mevt Diyarbakır ve Manisa’da; 14 vefat Ağrı’da; 13 mevt Denizli’de; 12’şer vefat Hatay ve Samsun’da; 11’er mevt İzmir, Kahramanmaraş ve Şırnak’ta; 10’ar mevt Aksaray, Balıkesir, Erzurum, Osmaniye ve Sakarya’da; 9’ar mevt Kayseri, Malatya, Muğla ve Van’da; 8’er vefat Ordu, Sivas ve Tekirdağ’da; 7’şer vefat Afyon, Giresun, Karaman ve Siirt’te; 6’şar mevt Batman ve Düzce’de; 5’er mevt Elazığ, Kastamonu, Muş ve Yozgat’ta; 4’er vefat Bolu, Çorum, Hakkari, Isparta ve Sinop’ta; 3’er vefat Bitlis, Eskişehir, Kars, Kırıkkale, Kırklareli, Kilis, Kütahya, Niğde ve Uşak’ta; 2’şer mevt Bartın, Bilecik, Bingöl, Burdur, Çanakkale, Gümüşhane, Rize, Tokat ve Tunceli’de; 1’er mevt Adıyaman, Ardahan, Bayburt, Çankırı, Edirne, Karabük, Kırşehir, Nevşehir, Trabzon, Yalova, Zonguldak ve Irak’ta meydana geldi…

-En çok çocuk emekçi vefatının meydana geldiği kent Şanlıurfa’dır. Ayrıyeten öteki kentlerde ölen mevsimlik çocuk emekçilerinde de memleket olarak birinci sırada Şanlıurfalılar vardır.”