Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan kültür varlıklarıyla ilgili 110 No’lu Prensip Kararı 13 Ocak 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Karardaki kimi sözler tarihi pek çok yapıya ve alana nasıl müdahale edileceği konusunda soru işaretleriyle dolu. İlgili kurumlar yahut üniversitelerin hazırlayacağı raporlar doğrultusunda müdafaa bölge kurulunca güçlendirilerek korunması gereken kültür varlıklarıyla ilgili dayanımı artıracak şimdiki sistemlerin kullanılabileceğine yer verilen prensip kararında, muhafaza bölge konseyinin yıkılacak halde tehlikeli olması durumunda güçlendirilmesi mümkün olmayan ve yıkılabileceğine karar verilen kültür varlığının tekrar yapılmasının önü açılıyor. Buna nazaran müdafaa bölge heyetinin yıkılmasına karar verdiği kültür varlığı, eldeki mevcut yapı kalıntıları, dokümanlar ve fotoğraflardan yararlanılarak yine inşa edilebilecek.

‘KORUMAK ESASTIR’

Uzman bir yetkili bu mevzuyu bize üç unsurda anlattı: “Kültür varlıklarının korunmasında bizim önceliklerimiz belirlidir.

• Yapıların yıkılmadan korunması temeldir.
• Kültür varlığının yıkılmasını ve yine yapılmasını teşvik eden sözler, milletlerarası muhafaza mevzuatına uygun değil.
• Koruma perspektifinde günümüz teknolojisiyle öncelikle yıkım düşünülmemelidir.”

FORE KAZIK YÖNTEMLERİ

Yürürlüğe giren 110 No’lu Prensip Kararı, tarihi yapıların güçlendirilmesi hedefiyle fore kazık üzere tekniklerin kullanılmasını da kapsıyor. Bu yeni olmayan aslında ehil bireylerin onarımda kullandığı bir sistem. Burada asıl sıkıntılı söz: “güçlendirilmesinin mümkün olmadığına ve yıkılabileceğine karar verilen kültür varlıklarını tekrar yapma”. Ülkemizde harap halde olan yaklaşık yüze yakın kültür varlığı var. Bunların restore edilmesine ya da güçlendirilmesine yahut bugün yer alan sözle yıkılmasına kimler karar verecek? Bu heyet nasıl oluşturulacak? Bu hususla ilgili görüşüne başvurduğumuz ismini açıklayamadığımız öbür bir onarım uzmanı, bu hususun suistimal edilmesinin çok net olduğunun altını çiziyor ve ekliyor: “Hazırlanan prensip kararlarında kullanılan lisanda bilimsel ve etik olmayan sözler kullanılmış. Yıkılacak formda tehlike arz eden ‘yapıların yıkılabileceğine’ biçiminde ibare büsbütün yanlış. Yıkılma tehlikesi olan bir yapıyı teknolojik imkânlar ile askıya alırsın, müdafaayı üst seviye olacak biçimde sağlarsınız ve eldeki imkânlara nazaran belgeleyerek sökersiniz ya da kaldırırsınız. Daha sonrada eski dokümanlardan ve mevcut belgelemeler ışığında tekrar ayağa kaldırırsınız. Bu unsurun tekrar düzenlenmesi gerekmektedir.”

‘KURUL MUTEBER OLMALI’

Mimar, onarım uzmanı ve mimarlık tarihçisi Prof. Dr. Zeynep Ahunbay kelam konusu unsur için, “Bu unsurun önü açık. Bizlerin önceliği, tahrip olmuş çok sayıda tarihi bina var, bunları ayakta tutmak. Bu bahis disiplinlerarası bir bahis. Birçok uzman kişinin birleşip incelemesi gerekir. Harap binaları ayakta tutmak için çoklu bir çalışma gerekir. Bu hususta geçen yıkım sözü önü açıyor. Bu yıkıma kim karar verecek, neden yıkım olması gerekiyor, raporu kimler oluşturacak? o denli herkesin yapabileceği bir iş değil bu. Bu şurada yer alan bireylerin sağlam olması gerekir. Yalnızca projeye bakarak bu karar verilemez. Önceliğimiz her vakit ayakta nasıl tutabiliriz, tarihi nasıl yaşatırız olmalı” diyor.

MİMARLAR ODASI’NDAN BİLDİRİ HAZIRLIĞI

Mimarlar Odası bu karardan sonra bir bildiri yayımlamaya hazırlanıyor. Bu bildiri üzerinde, alanında uzman olan şahıslar çalışıyor. Önümüzdeki günlerde yayımlanacak bildiride bu kararda yer alan tabirlerin net olarak belirtilmesi ve ucu açık kalmaması gerektiğine de değinilecek.