Uluslararası Zeytin Kurulu (IOC) ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) 2019’da, her yıl 26 Kasım gününü “Dünya Zeytin Ağacı Günü” olarak kutlanılması kararını verdi. Ayrıyeten UNESCO, Kadim bir ağaç olan zeytin ağacını “Somut Olmayan Kültürel Miras” listesine ekledi. Yaklaşık 60 bin yıllık geçmişi olduğu düşünülen zeytinin Birleşmiş Milletler (BM) bayrağında yer alan zeytin kollarından Antik Yunan’da zekânın, sanatın, savaşın tanrıçası sembolize edilerek Athena’ya, Mezopotamya’dan kutsal kitaplara kadar yer alıyor.

KÜLTÜRLERARASI SEYAHAT

Eğer gereğince uygun bir dinleyici iseniz ağaçların da konuştuklarını duyabilir ve vakitle tabiatla alakanıza bağlı olarak lisanlarını öğrenebilirsiniz. İşte Homerosla bir gün zeytin ağacının altına oturduğunda şu kelamları işitir: “Herkese aitim ve kimseye ilişkin değilim. Sen gelmeden evvel buradaydım ve sen gittikten sonra da burada olacağım.”

Tabii ki zeytinin lisana gelmesi yahut var olması Homeros ile başlamıyor. Vakitte biraz daha geriye sıçrayalım. Vassilios Lampropoulos, 2004 yılında yayımlanan “Santorini Adası’ndan fosilleşmiş zeytin yapraklarının korunması” makalesinde zeytin yaprağı fosillerinin 50-60 bin yıl öncesine dayandığını tabir ediyor.

Antik Atina’nın siyasi sistemini tanımlayan Atina Anayasası’nda Aristoteles tarafından kaleme alınan “Devlet malı yahut özel mülkiyet farkı olmaksızın, zeytin ağacını kesen yahut deviren herkes mahkemede yargılanacaktır. Şayet hatalı bulunurlarsa idam edilmek suretiyle cezalandırılacaklardır” kelamı, zeytine ait on binlerce sözden sadece biridir.

CUMHURİYET VE ZEYTİN

Cumhuriyet tarihine bakacak olursak zeytinin pozisyonu devir periyot farklılıklar gösteriyor. Cumhuriyetin birinci yıllarında zeytin tıpkı antik devirlerdeki üzere bir değere sahip. Mustafa Kemal Atatürk 1929’da Yalova ziyaretinde yörenin geçim kaynağı zeytinciliğin geliştirilmesini tavsiye etmiş. Zeytin çiftçilerinin eğitilmesi, zeytin bakım fen memurlarının kontrolleri, şuurlu budama çalışmaları 1939’da çıkarılan “3573 sayılı zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin aşılattırılması hakkında yasa”ya evrilmişti. Yasaya nazaran bahçesine bakmayan ve bakım yaptırmayanlara cezai yaptırım kural koşulmuştur. Fakat zeytinin kıymeti 1950’lerden itibaren değişmeye başlamış yerini margarin fabrikaları, “Zeytinyağlı yiyemem aman” türküsü ve zeytin ağaçlarının yerlerinden sökülmesi aldı. Günümüzde ise zeytin ağaçları, fosil yakıtlar uğruna talan ediliyor.

KUŞAKTAN NESLE SÜREN ÜRETİM

Balıkesir, Türkiye’nin zeytin alanında öncü vilayetlerinden. Güney Marmara bölgesinde binlerce yıllık zeytincilik geleneğini üretim ve kalite manasında milletlerarası düzeye çıkarmak için çalışan çok sayıda tesis bu vilayetimizde yer alıyor. Bu tesislerden biri de Balıkesir Havran’daki Uygun Rafine Entegre Zeytinyağı Tesisleri. Jenerasyondan nesile geçen zeytinyağı geleneğini şimdilerde Uygun ailesinin yeni nesli devam ettiriyor. Monte İda’nın üretim ve yurtdışı satışı ile Emre Uygun, Türkiye satış ve pazarlaması ile ise Aysun Uygun ilgileniyor. Emre Uygun, idaresinde bulunduğu Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği ile de Türk zeytinyağını yurtdışında tanıtmak için çalışıyor.

Geçen yıl yeni bir yatırım kararı alan Uygun Rafine, Burhaniye ilçesinde yeni bir zeytinyağı üretim tesisi kurmak için birinci adımlarını attı. 8000 m2 açık, 4000 m2 kapalı alan olarak tasarlanan fabrikada pak güç ve tabiat dostu bir üretim amaçlanıyor.

Emre Uygun, “İklim değişikliği tesirleri ve nedenleri ‘sürdürülebilirlik’ kavramının değerini artıyor. Uygun Rafine Yağ Sanayi olarak yürüttüğümüz sürdürülebilirlik projesi kapsamında yeni yaptığımız Burhaniye Entegre Zeytinyağı Tesisi yatırımımızda karbon ayak izimizi minimuma indirmeyi hedefliyoruz” dedi.

Uygun Rafine, Monte İda markasıyla, Türkiye pazarına sunmanın yanı sıra, Amerika, Kanada, Brezilya, Japonya, Çin, Güney Kore, Norveç, İngiltere, Rusya, Hindistan, Pakistan, Dubai üzere dünyanın birçok ülkesine zeytinyağı ihraç ediyor.

SİNEMADA ZEYTİN

NetflIx dizisi “Zeytin Ağacı”, nesiller uzunluğu aktarılan hafızayı bu kadim ağaçla eşleştirmesi açısından bile izlenmeye bedel.

İranlı direktör Abbas Kiyarüstemi’nin 1994 üretimi “Zeytin Ağaçlarının Altında” sineması 1990 İran sarsıntısı sonrasına ait üçlemesinin son sinemasıdır. Şayet izlemediyseniz izlemenizi öneririm.

James Blue’nun 1962’de direktörlüğünü üstlendiği “Adaletin Zeytin Ağaçları” ise çocukluğunun geçtiği ülkesi Cezayir’e babasını görmeye giden bir adamın hikayesini anlatır. Cezayir’in politik ortamını anlatan gerçek mevzu.

SANAT TARİHİNDE ZEYTİN

Dünyaca ünlü Hollandalı ressam Van Gogh, post-empresyonizm yaklaşımıyla zeytin ağaçlarına ve zeytinliklere adanan pek çok eser yaratmıştır.

Fransız ressam Henri Matisse de zeytinlere düşkün biridir. “Zeytin Ağaçları Ortasındaki Gezinti”, ressamın Fauve devrinin en eski ve en kıymetli yapıtlarından biridir.

İspanyol rönesansına ait güçlü eserler bırakan El Greco’nun “Zeytin bahçesindeki İsa” yapıtında de zeytinin kadim sembolizmine rastlanılır.