Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi ve Merkez Bankası eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, enflasyon yüksek kaldıkça yurttaş açısından ölçülen ve hissedilen enflasyon farkının bir müddet daha devam edeceğini vurgulayarak, “Her şey düzgün yapılsa ve talihimiz yaver gitse bile vatandaşın rahatlaması 2025 sonunu bulur” dedi.

Prof. Dr. Hakan Kara ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

• Maliye siyaseti gereğince sıkı mı, bu manada beklentiler nasıl? Asıl atılması gereken adımlar hangileri?

Maliye siyaseti seçimlerden sonra rölâtif olarak sıkılaştı. Beklentiler ise 2024’te sarsıntı harcamaları nedeniyle bütçe açığında bariz artış olacağı tarafında. Ben o kadar bozulma olmayacağı kanaatindeyim. Aksi taktirde enflasyon gereğince düşmez. İktisat idaresi de bunun farkındadır. Alışılmış maliye siyaseti yalnızca bütçe istikrarından ibaret değil. Enflasyonla çabaya takviye açısından kamu harcamalarının ve gelirlerinin kompozisyonu değerli. Beklentilerin denetim edilebilmesi için kamu tarafından belirlenen fiyatların enflasyon gayeleri ile uyumlu olması gerekiyor. Orta Vadeli Programda (OVP) yüzde 33 enflasyon hedefi/öngörüsü varken kamunun kendi belirlediği vergi ve harçları yüzde 58.5 oranında artırması maksatlara olan itimadı azaltıyor. Devlet enflasyonla çabadaki kararlılığını öncelikle kendi bütçesini yaparken göstermeli.

SÜRÜNEN KUR REJİMİ VAR

• Dövizi denetim altında tutmak için daima müdahale edildiği algısı var, bu gerçek mu?

Merkez Bankası karmaşık düzenlemelerden çıkış sürecinde döviz kurunda denetimi bırakmıyor. Bu ne kadar sürer bilemiyoruz lakin literatürde “sürünen kur” (crawling peg) dediğimiz bir kur rejimi uygulandığı izlenimi var. Farklı olarak, bizde kur patikası açıklanmıyor, bu da TCMB’nin hareket alanını genişletiyor. Böylelikle hem kuru denetim ediyorlar hem de büyük bir baskı geldiğinde kıymet kaybının suratını artırarak spekülatif atakları sınırlayabiliyorlar. Geçiş periyodunda makul bir siyaset olabilir, ancak kur siyasetinde şeffaflık düşük olduğu sürece para siyasetine inancı sağlamak uzun sürer. Türkiye üzere ülkeler için özgür dalgalı kur rejimi tam uygun olmasa da muhakkak bir evrede daha şeffaf ve piyasa derinliğini destekleyen bir kur rejimine geçmekte yarar var.

TCMB SIKINTI BİR DENKLEMLE KARŞI KARŞIYA

• TL’nin şu anda geldiği düzey hakkında neler düşünüyorsunuz?

Mevcut durumda kurun geldiği düzeyler bilhassa emek ağır kesimler için rekabeti zorlayıcı seviyede. Bununla birlikte, enflasyon katılığını kırmak ve beklentileri denetim etmek için kısa vadede TL’nin gerçek olarak bir ölçü bedelli olması gerekiyor. Natürel bu uzun vadede sürdürülebilir değil. Münasebetiyle TCMB sıkıntı bir denklemle karşı karşıya. Kısa vadede TL’nin biraz pahalı kalması, orta vadede ise verimlilik artışını destekleyen düzenlemelerle şirketlerin rekabet gücünün artırılması uygun bir strateji olabilir.

KISA VADEDE FAİZ İNDİRİMİ OLMAZ

• 2024 için faiz indirimi gündeme gelebilir mi, indirim takvimiyle ilgili bir öngörünüz var mı?

Mevsimsel tesirlerden arındırılmış datalar yüzde 40-45 civarında bir enflasyon eğilimine işaret ediyor. Faiz indiriminin gündeme gelmesi için enflasyonun yüzde 30’lara yanlışsız gittiğinin görülmesi gerekir. Talep gereğince yavaşlamadı, ikinci çeyreğe kadar da sert bir yavaşlama beklemiyorum. Münasebetiyle faiz indirimini konuşmak için erken. Merkez Bankası bunun farkında olduğundan, indirim sözünü uzun müddet ağzına almayacaktır. İlla bir tarih vermemiz gerekiyorsa, uygun ihtimalle yılın son çeyreği derim. Doğal bunun gerçekleşebilmesi için ön şart para ve maliye siyasetinin yıl sonuna kadar gereğince sıkı tutulması.

VATANDAŞIN RAHATLAMASI 2025 SONUNU BULUR

• Enflasyon eğilimi iktisat kurmaylarının da açıklamalarına nazaran Mayıs ayına kadar yüksek olacak. OVP’ye nazaran de daha iki yıl yüksek enflasyon yaşanacak. Sizin enflasyonla ilgili öngörüleriniz neler?

Mevcut strateji ile enflasyonu yüzde 30-40 bandına çekmek sıkıntı olmaz. Gelecek yılın başlarında bu bedellere ulaşılabilir. Sonrası ise daha sıkıntı. Şu anda mali ve mali şartlar 2025 sonunda enflasyonu yüzde 15 hedef-tahminine götürecek kadar sıkı değil. Son iki yılda yaşadığımız enflasyon travması fiyatlama davranışlarını önemli manada bozdu. Bunu kırmak için bir süre katıksız bir sıkılaşma gerekiyor. Süreç uzarsa maliyet de büyür.

• Resmi enflasyonla hissedilen enflasyon ortasındaki makas kapanacak mı önümüzdeki periyotlarda. Bu manada yurttaşı nasıl günler bekliyor?

Enflasyon yüksek kaldıkça yurttaş açısından ölçülen ve hissedilen enflasyon farkı bir müddet daha devam edecektir. Her şey düzgün yapılsa ve bahtımız yaver gitse bile vatandaşın rahatlaması 2025 sonunu bulur.

TCMB İDARESİNİN VAZİFE MÜHLETİ GARANTİ ALTINDA DEĞİL

• Uzun vakit TCMB’de vazife yaptınız, Merkez Bankası idaresinin gerek faiz gerek fiyat istikrarını sağlamak ismine attığı adımları nasıl görüyorsunuz, asıl odaklanılması gereken noktalar neler?

Merkez Bankası faiz siyasetinde elinden geleni büyük ölçüde yapıyor. Öte yandan kur siyasetinin daha şeffaf olmasında yarar var. İhracatçıdan alınan döviz, TL-döviz KKM ayrımı, bunların dışında ne kadar döviz süreci gerçekleştirildiği vb. temel bilgiler paylaşılmıyor. Bu da TCMB siyasetlerine olan inancın güzelleştirilmesi sürecini yavaşlatıyor. İkincisi, Merkez Bankası bir yandan faiz para siyaseti ile sıkılaşırken başka yandan birtakım banka faizlerine hudut getirerek yahut direkt verdiği düşük faizli uzun vadeli kredi limitlerini artırarak sıkılaşmayı sınırlıyor; bu da beklenti idaresini zorlaştırabiliyor. Gerçi neden yapıldığını anlıyorum, mevcut kısıtlar altında siyasi dayanağın devamını sağlamak ve finansal istikrarı gözetmek kıymetli; lakin bu kadar katılaşmış bir enflasyonla çabanın birinci kademelerinde daha net bir sıkılaşma ve bağlantı gerektiği kanaatindeyim.

Bir de TCMB’nin elinde olmayan faktörler var olağan. Örneğin TCMB idaresinin misyon mühletinin garanti altında olmaması, enflasyon ölçümüne dair farklı görüşlerin havada uçuşması üzere faktörler Merkez Bankasının işini zorlaştırıyor. Bu halde süratli itimat sağlamak kolay değil. Hükümetin bu korkuları azaltacak düzenlemelerle TCMB’nin elini rahatlatmasında büyük yarar var. Bu yapılırsa enflasyonla gayretin maliyeti azalacaktır.

KAYBEDECEK VAKTİMİZ YOK

• Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı meseleleri hangileri? Bu krizden çıkış için sizin bir kurtuluş reçeteniz var mı neler önerirsiniz?

Sihirli bir kurtuluş reçetesi yok. Talep çekişli üretimin ne değerine olsun güçlü tutulmaya çalışıldığı bir periyottan geçtik. Yaşanan tahribattan sonra bu modelin tıkandığı konusunda sanırım herkes hemfikir. Kaybedecek vaktimiz yok. Nakdî ve mali disiplini korurken, en kısa vakitte verimlilik artışını sağlayacak düzenlemelere odaklanmamız gerekiyor. Birinci atılması gereken adımlar kurumları güçlendirmek, siyaset üretim kapasitesini artırmak ve kaynakların aktif biçimde dağıtılmasını sağlayacak bir maliye siyaseti kurgulamak. Dünyada süratle değişen trendlere ahenk sağlayacak, çevik ancak birebir vakitte denge-kontrol sistemlerini gözeten bir kurumsal yapıya gereksinim var. Kolay değil, lakin maalesef gelinen noktada artık sıkıntı işlere girmeden buradan çıkamayız.

SIKI DURUŞ UZUN MÜHLET DEVAM ETMELİ

• 2024 için ne çeşit riskler görüyorsunuz?

Küresel tarafta 2024 için değerli bir risk Fed’in faiz indirimlerine beklenenden çok geç başlaması. Bu türlü bir senaryo gerçekleşirse yılın ikinci yarısında umduğumuz dış yatırımı çekemeyebiliriz. Bu da enflasyonla uğraşın büyüme ve işsizlik maliyetini artırır. Jeopolitik riskler de çok değerli olağan fakat bunları somut bir senaryo eşliğinde pahalandırmak daha sıkıntı. İçeride ise en kıymetli risk enflasyonla gayrette kâfi sabrın gösterilmemesi. Enflasyonda kalıcı tek hanelere düşüş için sıkı bir mali duruşun uzun süre korunması, kamuda tasarrufun artırılması ve bahsettiğim kurumsal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerekiyor. İktisat idaresinde teknik oyuncuların verdiği bildiriler bu tarafta olsa da başka faktör ve kısıtların bu süreci sekteye uğratma mümkünlüğü temel bir risk olarak değerini koruyor.

YATIRIMCI İÇİN HUKUK ÖNEMLİ

• KKM’nin yarattığı yük ve Merkez Bankası rezervlerini artırmak için muhakkak ki önemli dış sermayeye muhtaçlık var. Bakan Şimşek ve Merkez Bankası Lideri ağır olarak yurtdışı ziyaretleri de yapıyor. Sizce yabancı sermayenin gelmesi açısından kurallar oluştu mu? Bilhassa AYM’nin Can Atalay Kararı ve Yargıtay kararları gündemdeyken yabancı yatırımcı Türkiye’ye güvenir mi?

İki tip yabancı yatırımcı var. Birinci küme ülkemiz ile uzun vadeli bir iştirak bağlantısına girmek isteyenler. Bu kesim için hukuk sistemi kıymetli. İkinci küme ise parasını bir finansal varlığa yatırıp belirli bir getiri elde ettikten sonra kısa müddette çıkma potansiyeli olanlar. Bunlar için yüksek faiz ve kur garantisi kâfi. Hukuk, eğitim sistemi üzere hususlarla pek ilgilenmiyorlar. Hasebiyle uygulanan makro istikrar programı daha da güçlendirilip dezenflasyon öyküsü satın alınırsa, bu ikinci kümenin tercihleri ve global koşulların da takviyesiyle yılın ikinci yarısında sermaye girişleri güçlenebilir.