En eski anılarınızı hatırlamıyor olabilirsiniz. Ama sıçanlar üzerinde yürütülen bir çalışma, beynimizin o anıları hala sakladığını gösteriyor.

Populer Science Türkçe’nin detaylarını aktardığı Trinity College Dublin üniversitesinde yürütülen ve otizm tayf bozukluğunun (ASD) sıçanlardaki immünolojik modellerinin kullanıldığı yeni bir çalışmada, bebeklik amnezisi olarak bilinen bir durumda annenin bağışıklık sisteminin hayatın en erken tecrübelerine ilişkin anılara erişimi düzenlemede oynadığı şaşırtan rol ortaya çıkarılıyor.

MEMELİLERDE EN SIK KARŞILAŞILAN ŞEYLERDEN BİRİ

Bulgular hem bu kıymetli devirleri anlamamıza (hatta onlara erişmemize) hem de otizmli birtakım şahısların, çoğumuzun uzun vakit evvel unuttuğu yaşlardaki anıları neden hatırlayabildiklerini açıklamaya yardımcı olabilir.

Trinity College Dublin üniversitesinde çalışan sinirbilimci Tomas Ryan, “Bebeklik amnezisi, tahminen de insan ve memelilerde en sık karşılaşılan ama gereğince incelenmeyen hafıza kaybı biçimi olabilir” diyor.

“Yaygın görülmesine rağmen, bu amnezi ve anıları kodlayan engram hücreleri üzerindeki tesirlerinin altında yatan biyolojik durumlar pek bilinmiyor. Toplum olarak küçük çocuklardaki unutmanın hayatın kaçınılmaz gerçeği olduğunu varsayıyor ve pek önemsemiyoruz.”

Zihinsel otobiyografimiz, genelde ikinci ve üçüncü yaş günümüz ortasında bir yerde başlıyor. Lakin beyinlerimiz bu yaştan evvel dünyayı algılayamıyor değil. Sıçanlar üzerinde yürütülen çalışmalar, beyinlerimizin tam kapasite anı oluşturabildiğini, bunları engram ismi verilen yapılar halinde nörolojik bir kütüphaneye sakladığını gösteriyor.

İlk anılarımızın tutulduğu kasaları açan anahtarımızın artık olmadığını varsayan araştırmacılar, bu anıları erişilemez kılan düzenekleri hesaba katmak durumunda kaldı. Orta sıra ulaşılan ipuçları da oldu. Bebeklik amnezisi, sıçanlarda muhakkak nörotransmiterleri maksat alan ilaçların yanısıra belirli vakitlerde kortikosteroidlerin kullanılmasıyla da önlendi. Bu durum, biyokimyasal gelgitlerin uzun periyot anılara giden yolları faal formda aşındırdığını akla getiriyor.

Bu yüzden Ryan ve araştırma kadrosu, dikkatlerini annenin bağışıklık sistemiyle yönetilen çevresel değişimlere çevirdi.

ASD ve şizofreninin de içinde bulunduğu nörolojik durumlarla bağlı özelliklerin ortaya çıkışını etkilediğinden kuşkulanılan anne taraflı bağışıklık etkinleşiminin (MIA), bebeklik amnezisiyle alakalı güzergahları da etkileyebileceği düşünüldü.

Araştırmacılar elektrik şokundan korkmaya kurallanmış genç ve yetişkin sıçanları kullanarak, hamilelik periyotlarının ortasında bağışıklık yansısı oluşturan annelerin dünyaya getirdiği farelerde karşılaştırma yaptılar.

Bu annelerin erkek yavruları ASD’li beşerler üzere toplumsal davranış yetersizliklerinin işaretlerini gösterirken, dehşetli olayları dişi kardeşlerinden ve denetim farelerinden çok daha uzun mühlet hatırladıklarına dair bulgulara da ulaşıldı.

Hafıza nöronlarını işaretleyen bir gen taşıyan transgenik farelerin daha ayrıntılı test edilmesiyle, MIA erkeklerinin hipokampuslarının dentat girus isimli bir bölgesindeki engramlarının yapısı ve boyutlarında kıymetli farklılıklar olduğu ortaya çıkarılmış. Bunların hafıza oluşumunda çok değer taşıdığı biliniyor.

Sürecin en değerli kısmı, sitokin IL-17a ismi verilen ufak bir bağışıklık proteini üzere görünüyor. Bu proteinleri mühendislik uygulamasıyla kaldırılan annelerin doğurduğu yavrular, tıpkı bağışıklık yansıları hamilelik sırasında faaliyete geçirildiği vakit bebeklik amnezisi yaşadılar.

Memeli beyinlerinde en eski anılar için neden bir ‘unutma düğmesinin’ geliştiği muhakkak olmasa da, iş başındaki sistemlerin artık gün yüzüne çıkmasıyla birlikte araştırmacılar anıların neden birtakım zihinlerde erişilebilir kalırken başkalarında kaybolduğunu anlamaya biraz daha yaklaşmış durumda.

Çalışmanın baş muharriri olan ve Almanya’daki Max Planck Enstitüsü İnsan Gelişimi Kısmında çalışan sinirbilimci Sarah Power, “Beyinlerimizin erken gelişim güzergahları, bebeklik devirlerimizde neyi hatırlayıp neyi unutacağımızı etkiliyor üzere görünüyor” diyor.

“Artık gelişimin birinci çocukluk anılarının depolanması ve hatırlanmasını nasıl etkilediğini daha ayrıntılı formda araştırmayı ümit ediyoruz ki bu süreç, hem eğitim açısından hem de tıbbi açıdan zincirleme tesirler doğurabilir.”